CETA debat is voor de bühne
Omdat hij als econoom aan de Universiteit Utrecht onderzoek doet naar handelsverdragen, volgde Martijn Huysmans het CETA debat in de Tweede Kamer op de voet. In 14 tweets reageerde hij via @MartijnHuysmans met stijgende verbazing op de discussie die daar plaatsvond. ‘Dus: volgens @pvda en @groenlinks leidt #ceta tot aantasting klimaat en mensenrechten, maar volgens @thierrybaudet leidt #EU juist tot opgelegd klimaatbeleid en immigratie. Kan niet tegelijk waar zijn (en het is dus geen van beide)’, aldus Martijn Huysmans via Twitter. Wij vroegen hem om meer achtergrond in aanloop naar de stemming over handelsverdrag CETA op dinsdag 18 februari 2020. En een gesprek met Martijn Huysmans gaat ook altijd over kaas.
Martijn Huysmans doet onderzoek naar de handel in beschermde streekproducten zoals Parmezaanse kaas, Gouda Holland en Feta en hoe hier in die handelsakkoorden mee omgegaan wordt. Mede daarom volgt hij de akkoorden die de EU afsluit en het proces daaromheen. Sinds het akkoord met Zuid-Korea in 2009 heeft de EU een reeks van bilaterale handelsverdragen gesloten, onder andere met Japan, Vietnam en Oekraïne en momenteel is ze in gesprek daarover met Australië en Nieuw-Zeeland.
Investor Court System compatibel met Europees recht
Toen in 2016 de ondertekening van het CETA verdrag in zijn thuisland België besproken werd, wilde Wallonië in eerste instantie niet mee met CETA. Een bijkomende verklaring en een vraag aan het Europese hof over de compatibiliteit van CETA met het Europees recht waren toen uiteindelijk voldoende om alvast over te gaan tot ondertekening (de stap die aan ratificatie voorafgaat). In april 2019 oordeelde het Europese Hof dat het Investor Court System (ICS) inderdaad compatibel is met het Europees recht. Onder andere dit gunstig oordeel maakte dat Nederland zich begon klaar te maken voor ratificering, en op dinsdag 18 februari hierover zal stemmen in de Tweede Kamer.
Onder het ICS kunnen bedrijven de betrokken overheden op het andere continent aanklagen als ze vinden dat ze onheus behandeld worden. ‘Daar was eerst veel weerstand tegen, bijvoorbeeld in Wallonië en Duitsland’ zegt Huysmans, ‘net als nu in Nederland.’
‘In tegenstelling tot het pure handelsgedeelte, dat al sinds 2017 in voorlopige werking is, treedt het Investor Court System (ICS) pas na ratificatie van het verdrag in werking. In landen waar de rechtsstaat minder goed ontwikkeld is, is het ICS voor bedrijven een goede zaak. Het geeft bescherming tegen bijvoorbeeld plotselinge nationalisering of het aanpakken en reguleren met de gerichte focus op een buitenlandse bedrijf. Nederland neemt al deel in verschillende verdragen waarin in een dergelijk systeem voorzien is en is nog nooit aangeklaagd. Het CETA verdrag laat bovendien expliciet ruimte voor strengere nationale regels op het gebied van klimaat. Het enige dat niet mag, is discrimineren. Europese landen mogen bijvoorbeeld niet van Canadese bedrijven meer belasting en minder uitstoot vragen, of slechts de levering van 3 sterren Beter Leven dieren, als ze dat niet ook van hun eigen producenten vragen.’
Dierenwelzijn is belangrijk, maar Nederland is daarin verre van perfect.
Wie zijn wij om Canada de les te lezen?
‘Het CETA verdrag is al sinds september 2017 in ‘voorlopige werking’, zoals dat heet, en de Nederlandse markt is sindsdien helemaal niet overspoeld met chloorkippen en hormoonvlees. Die zorgen zijn dus weggenomen,’ gaat Huysmans verder. ‘Als het gaat om hormoonvlees, is overigens expliciet duidelijk dat dat gewoon niet toegestaan is. Alleen een veertigtal bedrijven in Canada waarvan we weten dat ze dat niet doen, zijn gecertificeerd en mogen exporteren naar de EU. Dus daar is echt geen gevaar voor lagere standaarden.
De eisen voor dierenwelzijn mogen in Canada lager zijn, het is geen derdewereldland. Vergeet niet dat we ook binnen Nederland nog dierenwelzijnsissues hebben, recent met de levend gekookte varkens. Burgers hebben bij ons de keuze om biologisch verantwoord voedsel te kopen, maar lang niet iedereen doet dat. Kortom: dierenwelzijn is belangrijk, maar Nederland is daarin zelf verre van perfect. Moeten wij Canada dan de les lezen? Bovendien: voor dierenwelzijn en het klimaat is de nationale politiek veel belangrijker dan dit handelsverdrag met Canada.’
Als je geen verdrag met Canada kunt sluiten, met wie hoopt de EU dan wel verdragen af te sluiten?
Verbazing over het debat in Nederland
‘Het debat in Nederland wordt zeker ook gevolgd in België en Frankrijk,’ zegt Huysmans, ‘en soms met verbazing. Nederland is altijd gezien als een vrijhandelsland. In die zin schrikken mensen wel van de discussie die nu gevoerd wordt, ook internationaal.’
Huysmans keek zelf ook met stijgende verbazing naar het debat: ‘Ploumen, de vorige minister voor buitenlandse handel was heel enthousiast over CETA, nu zit haar partij (de PvdA) in de oppositie en is die ineens tegen het verdrag. De PvdA suggereerde zelfs dat er misschien opnieuw onderhandeld zou moeten worden. Dat lijkt met niet realistisch. Er is al bijna tien jaar over onderhandeld. En vergeet niet: nothing is agreed until everything is agreed. Ik denk vooral dat Canada daar ongeduldig van wordt. Dan krijg je daar weer aanvullende vragen, of ze zeggen: laat maar zitten, en kom over tien jaar nog maar eens terug.
In Wallonië was , de verantwoordelijke Canadese minister de wanhoop over de discussies in Europa nabij. Tegenover journalisten zei zij toen wat sommige fracties in de Tweede Kamer nu ook zeggen: “als je geen verdrag met Canada kunt sluiten, met wie hoopt de EU dan wel verdragen af te sluiten?”
De discussie is ook problematisch voor de EU, in de tijden van Brexit en het protectionisme van Trump. Als Nederland het verdrag niet ratificeert en de EU moet terugkomen op CETA, dan kunnen de Britten zeggen: “het is goed dat we daar weg zijn, want de EU slaagt er niet in om goede handelsverdragen af te sluiten. Wij gaan wel een goede deal sluiten met Canada.” En wat te denken van de reputatie van de EU in de wereld?
Ik wil niet cynisch zijn, maar voor een deel is het toch een debat voor de bühne. Thierry Baudet, die vier uur spreektijd had aangevraagd maar er minder dan twee vol maakte, sprak over het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) dat ons ‘klimaatbeleid, mensenrechten en immigratie opdringt’. Terwijl Groenlinks en Pvdd zeggen: al onze standaarden worden ondergraven en we kunnen niks meer aan het klimaat doen. En wat te denken van het dierenwelzijn? Iedereen haalt er een beetje bij wat hij wil om heel andere punten te maken. De vraag was dus vooral of er nog echt iets op het spel staat en of de Christen Unie steun zal geven aan het kabinet. Minister Kaag heeft de CU bijvoorbeeld de toezegging gedaan meer dierenartsen te gaan werven om controles uit te voeren. Dat leek zo ongeveer het enige. Maar voor de camera moet het natuurlijk lijken alsof zo’n debat echt nog ergens over gaat. Voor mij is de grote vraag wat de Eerste Kamer later zal doen. Want daar heeft de coalitie geen meerderheid, en zal de steun van de PvdA echt nodig zijn.’
Geven en nemen
Het CETA verdrag is een zogenaamd ‘gemengd verdrag’. Dat betekent dat een gedeelte van het verdrag onder de bevoegdheden van individuele lidstaten valt. Ondertussen is het verdrag al in voorlopige werking getreden, dat is gebruikelijk voor dit soort (handels)verdragen. Niet ratificeren zou gevolgen kunnen hebben voor het gehele verdrag. De discussie gaat dus ook meteen over het hele verdrag. Nu nog meer dan de helft van de landen moet ratificeren, kunnen er nog eenzijdige verklaringen, aanvullende protocollen, zelfs een hele reeks van protocollen aan worden toegevoegd. Dat maakt het allemaal niet eenvoudiger.
‘Ik doe onderzoek naar beschermde handelsproducten,’ gaat Martijn Huysmans verder, ’dat is een relatief klein onderdeel van de handelsakkoorden maar voor de betrokken landen heel belangrijk. Italië zegt bijvoorbeeld: Canada heeft niet genoeg van onze streekproducten beschermd, dus wij gaan niet ratificeren. Griekenland heeft iets dergelijks eerder ook gezegd.
Tegenstanders zeggen vaak: CETA haalt de standaarden naar beneden. Maar als je naar die streekproducten kijkt, klopt dat verhaal niet. Canada gaat 140 Europese streekproducten beschermen en zegt dus bijvoorbeeld: Gouda Holland kaas moet uit Nederland komen, Gorgonzola uit Italië. En dat is helemaal niet vrijblijvend. De USA zijn daar bijvoorbeeld heel boos over. Amerikaanse producenten die eerder bijvoorbeeld ‘ ‘Gorgonzola’ of ‘Roquefort’ mochten verkopen in Canada, mogen dat nu niet meer. De USA zijn dus helemaal niet blij dat Canada met die Europese eisen op dit gebied is meegegaan.
Het is dus zeker geen eenzijdige verlaging van standaarden in Europa. En het is niet vrijblijvend voor Canada. Zij hebben ook offers moeten brengen. Het is altijd geven en nemen in een handelsakkoord.’