ľ�ϸ���Ӱ��

Wat kan je als wetenschapper doen om hardnekkige mythes op het gebied van de plastic soep te ontkrachten? Hoe creëer je als onderzoeker bewustwording ten aanzien van duurzaam landgebruik en biodiversiteit? En op welke manier kan je wetenschappelijke kennis inzetten om de gezondheid en het welzijn van jongeren verbeteren? Kortom: hoe sla je een brug tussen de wetenschap en de samenleving? Diverse onderzoekers experimenteren op het gebied van public engagement en wetenschapscommunicatie. Negen Utrechtse onderzoeksgroepen zijn door de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen beloond voor hun inspanningen en krijgen ieder 10.000 euro om hun werk voort te zetten.

Ondanks het grote belang van interactie tussen wetenschap en samenleving wordt wetenschapscommunicatie nog niet altijd erkend als een volwaardig onderdeel van een wetenschappelijk takenpakket. Om een stap te zetten in de richting van het zichtbaar maken en belonen van wetenschappers die zich structureel inzetten op dit gebied, is door het ministerie van OCW het Pilotfonds Wetenschapscommunicatie gelanceerd. De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) heeft donderdag 22 april de eerste zogenaamde Gewaardeerd!-toekenningen bekendgemaakt. Van de in totaal 91 toekenningen, zijn er 9 voor Utrechtse wetenschapsteams. Hieronder een overzicht van de Utrechtse wetenschappers en hun plannen om het grote publiek te bereiken met hun onderzoek.

Hoe maken we de jeugd van tegenwoordig toekomstbestendig?

Voor jeugdonderzoeker Marlies Maes is het logisch dat wetenschapscommunicatie bij haar werk hoort. “Met wetenschappelijk onderzoek willen we betekenisvol zijn. We willen vooruitgang ondersteunen en we willen bijdragen aan een betere maatschappij. Wetenschapscommunicatie is volgens mij essentieel om de brug te slaan tussen onderzoek en maatschappij.”

Het is een mooi signaal dat wetenschapscommunicatie er écht toe doet.

Eerder deed ze dat bijvoorbeeld door haar betrokkenheid bij kunstenfestival Artefact. “Artefact is een tentoonstelling en festival waarin hedendaagse kunst, actualiteit en maatschappelijke uitdagingen centraal staan. In 2020 was het thema ‘’ en focuste het festival op ideeën rond de betekenis van ‘alleen-zijn’ en ‘samen-zijn’ in de huidige samenleving. Onder andere door middel van een publiekslezing en rondleidingen gaven we de wetenschappelijke duiding bij het festival.”

De toekenning vanuit het pilotfonds wetenschapscommunicatie noemt ze een fantastische bevestiging en uiting van waardering. "Het is een heel mooi signaal dat wetenschapscommunicatie er écht toe doet." Maes wil dat de subsidie binnen Jeugdstudies ingezet wordt om wetenschapscommunicatie zichtbaarder, duurzamer en structureler te maken, zowel binnen de eigen onderzoeksgroep als daarbuiten. “We willen graag experimenteren met en investeren in nieuwe vormen, technieken en middelen zoals een interactieve website en filmclips. Daarnaast denken we aan het organiseren van workshops voor onderzoekers, zeker ook voor promovendi, in bijvoorbeeld het maken van infographics en filmclips, het schrijven van blogberichten, het geven van krachtige presentaties, het gebruik van verschillende socialmediakanalen en een mediatraining. Effectieve wetenschapscommunicatie vergt namelijk vaardigheden die nu nog niet standaard in opleidingstrajecten zitten.”

Mythes ontzenuwd

Wetenschap is niet perfect, maar wel de beste methode om onszelf en de wereld om ons heen te begrijpen. Juist een eerlijk beeld van de wetenschap kan helpen om het vertrouwen in de wetenschap te vergroten. Vanuit die gedachte mengen Erik van Sebille, Hieke Huistra en Toine Pieters zich al jaren in het publieke debat. In de meest uiteenlopende media, en voor zeer diverse doelgroepen, maken ze inzichtelijk hoe wetenschap werkt. Ze lanceerden onder meer een speciale website die ontkracht. Daarnaast publiceerden ze en werkten ze mee aan en .

"Ik ben echt heel blij met deze erkenning", zegt Van Sebille. "Tot voor kort waren er geen goede mechanismen om wetenschappers die tijd besteden aan wetenschapscommunicatie en public engagement te waarderen. Gelukkig is dat nu binnen het Open Science-programma aan het veranderen!"

Met de toekenning van 10.000 euro wil het team verder werken aan het creëren van een realistisch beeld over wetenschap bij een breed publiek. Eén van de plannen is het organiseren van workshops over wetenschapscommunicatie voor jonge onderzoekers. De deelnemers gaan op zoek naar mythen in hun eigen vakgebied en publiceren daarna hun ervaringen als vlogs.

Samen werken aan een gezonde leefomgeving

Onze gezondheid wordt voor een groot deel bepaald door omgevingsfactoren, zoals te weinig bewegen, ongezonde voeding, luchtvervuiling en geluidsoverlast. Naar schatting verklaren deze omgevingsfactoren voor zeventig procent het ontstaan van chronische ziekten, zoals hart- en vaatziekten, diabetes en kanker. Om het bewustzijn over de impact van deze factoren te vergroten en mensen mee te laten denken over het inrichten van gezondere leefomgevingen, wil hoogleraar Roel Vermeulen een aantal activiteiten organiseren voor een breed publiek met interesse in onze leefomgeving (gemeenten, stadsplanners, wijkontwerpers, inwoners en onderzoekers). De vraag die steeds centraal staat: hoe kunnen we samen werken aan een gezonde leefomgeving?

"Door met mensen buiten de wetenschap in gesprek te gaan kunnen we de enorme legpuzzel oplossen."

Helemaal nieuw is dat niet voor Vermeulen. "In 2020 hebben we in samenwerking met de Data- en Kennishub twee keer een driedelige webinarserie georganiseerd. Diverse samenwerkingspartners (architectenbureau's Mecanoo en Gehl, Gemeente Amersfoort, provincie Utrecht en de Hogeschool Utrecht) hebben met inspirerende presentaties laten zien welke projecten met en voor inwoners worden opgepakt."

Vermeulen vindt wetenschapscommunicatie belangrijk omdat hij ervan overtuigd is dat je samen het verschil kan maken. "We hebben te maken met grote en complexe vragen. Hoe maak je een leefomgeving gezonder? Wat is het effect van (meer) groen? En hoe bevorder je sociale samenhang? Juist door met elkaar in gesprek te gaan kunnen we de enorme legpuzzel oplossen."

Duurzaam landgebruik en biodiversiteit

Niet-duurzaam landgebruik is één van de grootste uitdagingen voor een transitie naar een duurzame samenleving. Zo’n transitie vereist bewustwording van de aard en omvang van het probleem, de noodzaak voor verandering en kennis over effectieve duurzame oplossingsrichtingen bij burgers, bedrijfsleven en overheden. Onderzoekers Pita Verweij, Hens Runhaar en Jerry van Dijk willen daarom met het geld dat zij krijgen vanuit het Pilotfonds Wetenschapscommunicatie zich daarom onder andere nog meer gaan toespitsen op het geven van interviews, openbare lezingen en bijdragen aan publieke seminars.

Nog meer, omdat het drietal al niet onbekend is op dat vlak. Zo sprak Runhaar uitvoerig over natuurinclusieve landbouw met , het blad dat door de meeste veehouders wordt gelezen, gaf Van Dijk onlangs een over pesticidengebruik en is Verweij trots op een een diepte-interview dat in over de verduurzaming van de palmolieproductie.

Van Dijk: "Je vergeet soms als wetenschapper hoe weinig mensen buiten de wetenschap soms van een onderwerpen als biodiversiteit en natuurbescherming mee krijgen, gewoon omdat ze daar niet net als jij de hele dag mee bezig zijn. Dat kan om beleidsmakers gaan, boeren, of gewoon je buurman of een familielid. Het is fantastisch om te merken dat je mensen echt verder kunt helpen door ze meer inzicht te geven en zelf aan het denken te zetten, en helemaal als dat tot actie en verandering leidt." 

Organisatiegedrag.nl

Als je gedragswetenschapper Madelijn Strick vraagt op welke wijze zij haar onderzoek zoal communiceert, dan is dat via theater. Strick: “Samen met de Universiteit Twente en Theatermakers Radio Kootwijk hebben we de  gemaakt. In dit theaterstuk komen allerlei onderwerpen aan bod die via traditionele, meer directe vormen van communicatie moeilijk bespreekbaar zijn; zoals sociale veiligheid, uitsluiting en machtsmisbruik. Via theater kun je deze onderwerpen makkelijker aankaarten omdat het indirect en minder bedreigend is.”

Strick is blij en trots met de erkenning voor haar activiteiten op het vlak van wetenschapscommunicatie. Strick: “Niet alleen vanwege de financiële steun maar ook omdat we via de KNAW betrokken worden bij netwerkvorming, kennisdeling en trainingen binnen een heel interessant landelijk netwerk van wetenschapscommunicatie-enthousiastelingen en -experts.”

Met haar groep, , denkt Strick er aan om het Pilotfonds Wetenschapscommunicatie in te zetten voor een nieuwe samenwerking met Artis. “De dierentuin opent een nieuw museum over menselijk gedrag en heeft ons gevraagd om input voor een van hun opstellingen over het thema ‘Jij kunt een verschil maken’. Wij denken mee over de inhoud, maar mogen ook ter plekke onderzoek doen naar de impact die het museumbezoek heeft op de kennis, de houding en het gedrag van bezoekers.”

P3: een podium voor Promovendi en postdocs

Wetenschappers die in de media optreden, zijn vaak hoogleraren en andere gevestigde onderzoekers. Maar het zijn juist de promovendi en postdocs die werken aan meer concrete projecten met heldere doelen die voor een groot publiek toegankelijk zijn. Edwin Pos en zijn collega’s Merel Soons en Appy Sluijs willen die groep dan ook een podium bieden.

Met de toekenning vanuit het Pilotfonds Wetenschapscommunicatie kunnen ze dat podium nu vrij letterlijk opzetten. Dat gaat gebeuren in de vorm van zeepkisten verspreid over de Botanische Tuinen Universiteit Utrecht, waarbij junior onderzoekers een ‘silent lecture’ geven. Sprekers hebben een zender en geven het publiek daarmee de mogelijkheid hier middels koptelefoons naar te luisteren. Zo kunnen de bezoekers volledig geconcentreerd het verhaal volgen, terwijl ze tóch buiten zijn. Ander publiek kan ook meeluisteren als ze dat willen; de junior onderzoekers zullen letterlijk op zeepkisten staan.

Dit format biedt ook de mogelijkheid om de lezingen online te streamen voor een groter publiek. De thema’s van de silent lectures lopen uiteen van ecologie en klimaatsverandering tot genetica, gezondheid en duurzaamheid.

Het team krijgt de waardering vanuit het Pilotfonds voor hun talloze mediaoptredens en andere vormen van wetenschapscommunicatie. Ze werkten bijvoorbeeld mee aan tv-programma’s als Code Rood en , journalistieke producties en lezingen bij onder meer , en . Wetenschapscommunicatie zien zij niet alleen als nevenfunctie, maar als integraal onderdeel van hun activiteiten als wetenschappers.

"We leven in een maatschappij waarbij kennis voor het oprapen ligt’, zegt Pos. ‘Het is echter belangrijk niet alleen kennis achter te laten, maar ook een intrinsieke nieuwsgierigheid over te brengen, het vermogen om kritisch te kunnen zijn met kennis van zaken. Ik zie het als een verantwoordelijkheid om daar als wetenschapper actief aan bij te dragen."

Bij Nader inzien

“Sinds september 2014 is Bij Nader Inzien een begrip in filosofisch Nederland”, licht aanvrager Dick Timmer (promovendus politieke filosfie) toe. “Wij publiceren filosofische essays, columns, recensies en podcasts voor een breed geïnteresseerd publiek. De onderwerpen waarover wij publiceren worden gedeeltelijk bepaald door het filosofische onderzoek dat op universiteiten plaatsvindt, maar ook door actuele maatschappelijke discussies, zoals ons , ethische vraagstukken in tijden van corona (rondom privacy en op de IC) of het kweken van voor wetenschappelijk onderzoek. De kracht en meerwaarde van de academische filosofie ligt in het analyseren van concepten en argumenten, het blootleggen van aannames en het stellen van fundamentele vragen.

Alle content is vrij toegankelijk en van hoge kwaliteit: regelmatig worden artikelen aangehaald of overgenomen door landelijke kranten en bladen.  De artikelen worden geschreven door hoogleraren, universitair docenten, promovendi en masterstudenten van universiteiten uit Nederland en Vlaanderen. “Onze belangrijkste taak is om een platform te bieden waar academische filosofie en publiek debat elkaar ontmoeten. Met steun van het pilotfonds wetenschapscommunicatie kan het platform nu versterkt worden met nieuwe functionaliteiten en de bekendheid van het platform verder vergroten vai sociale media, onze nieuwsbrief en andere kanalen. Daarnaast kunnen we het aanbod en de diversiteit van artikelen en podcasts uitbreiden."