Publicatie: Naar een innovatiever en toegankelijker rechtssysteem
Zes jaar onderzoek binnen het Utrechtse Sectorplan Rechtsgeleerdheid
De publicatie ‘Six years of ERI Sector Plan Law Research in Utrecht – Cross-pollination through collaboration’ is het resultaat van zes jaar intensieve samenwerking en interdisciplinair onderzoek die begon met de start van het eerste Sectorplan Rechtsgeleerdheid in september 2019. Het boek verkent twee thema's die volop in de aandacht staan in de juridische sector: empirisch-juridisch onderzoek (Empirical Legal Studies, ook wel afgekort tot ELS) en conflictbeslechting middels Conflictoplossende Instituties. De verschillende bijdragen laten zien hoe samenwerking kan leiden tot innovatieve inzichten en praktische oplossingen. Uit empirisch onderzoek komen waardevolle inzichten naar voren over de effectiviteit van juridische procedures en welke innovatieve benaderingen van conflictbeslechting de toegang tot recht kunnen helpen verbeteren.
De bijdragen in het boek richten zich op twee hoofdthema’s die het departement Rechtsgeleerdheid naar aanleiding van het Sectorplan (zie kader onderaan) heeft samengebracht in het onderzoekscluster Empirical Legal Research into Institutions for Conflict Resolution (ERI).
Empirical Legal Studies
Van oudsher bestuderen juristen – zowel in de wetenschap als in de praktijk – vooral wetteksten en uitspraken van rechters. Maar om een goed inzicht te krijgen in het dagelijkse functioneren van ons rechtssysteem en de effectiviteit van rechtsregels en procedures, wordt deze klassieke rechtswetenschappelijke methode van onderzoek (law in the books) steeds vaker aangevuld met empirische, sociaalwetenschappelijke methoden. Empirical Legal Studies (ELS) bestudeert de onderliggende aannames en de werking van het recht in de praktijk (law in action), en maakt daarbij gebruikt van onder meer interviews, experimenten en ‘big data’-onderzoek.
Conflictoplossende Instituties
Onder de noemer ‘rechtsstatelijke instituties’ vallen niet alleen de rechtspraak maar ook tal van bestuurlijke instituties, zoals gemeenten, uitvoeringsinstanties (bijvoorbeeld de Sociale Verzekeringsbank) en toezichthouders (bijvoorbeeld de Autoriteit Persoonsgegevens). Het vermogen van deze instituties om problemen te voorkomen of op te lossen is essentieel voor het goed functioneren van de samenleving en het vertrouwen van burgers daarin. Maar dit probleemoplossend vermogen van Conflictoplossende Instituties wordt door nieuwe ontwikkelingen (zoals de stikstof- en biodiversiteitscrisis, of de snelle groei van AI) voortdurend op de proef gesteld. Veel mensen ervaren dat (overheids)instituties hun beloften niet meer waar maken, en bovendien dat rechtspraak steeds moeilijker toegankelijk wordt. Er wordt onderzoek gedaan naar de rol en betekenis van bestaande en nieuwe instituties, naar (alternatieve) compensatiesystemen en handhavingssystemen, om antwoord te krijgen op vragen als: Hoe kan het rechterlijk instrumentarium worden verbeterd om geschillen daadwerkelijk op te lossen? Welke grenzen zijn er voor de rol die de rechter kan spelen als probleemoplosser voor grote maatschappelijke vraagstukken?
Over de publicatie
Het boek ‘Six years of ERI Sector Plan Law Research in Utrecht: Cross-pollination through collaboration’ bevat bijdragen in het Engels en Nederlands, en kwam tot stand onder redactie van Emanuel van Dongen, Remy Gaarthuis, Danai Nikolakopoulou, Marc Simon Thomas en . Voor meer informatie en een overzicht van alle auteurs en onderwerpen, zie de inhoudsopgave of de website van uitgeverij Boom.
Sectorplan Rechtsgeleerdheid
Het is tot stand gekomen onder auspiciën van de SSH-raad, die in Nederland de belangen van al het onderwijs en onderzoek op gebied van sociale wetenschappen, geesteswetenschappen, rechtsgeleerdheid, economie en bedrijfskunde behartigt (SSH staat hierbij voor Social Sciences and Humanities). Het departement Rechtsgeleerdheid heeft er bij de uitwerking van het sectorplan voor gekozen om de twee speerpunten Empirical Legal Studies en Conflictoplossende Instituties te verenigen in het onderzoekscluster Empirical Legal Research into Institutions for Conflict Resolution (ERI). Dit sectorplan is het eerst uitgewerkte voorbeeld van latere SSH-sectorplannen. De faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie is ook betrokken bij het huidige Sectorplan ‘Welvaart, Participatie en Burgerschap in een Digitale Wereld’.