De geschiedenis herhaalt zich
Nieuwe kennis bouwt altijd voort op bestaande kennis. In die zin leren we, letterlijk, van het verleden. Toch gaat dit nog lang niet altijd goed, constateert Harry Hummels naar aanleiding van een gaslek bij een chemische fabriek in India vorige week. Waarom vinden we het zo moeilijk om te leren van het verleden als het gaat om onze sociale interacties?
Afgelopen weekend leerden we (opnieuw) , al was de fall-out – gelukkig – vele malen kleiner dan in het geval van Bhopal. Deze keer stootte de LG Polymers fabriek in een klein dorp aan de rand van Visakhapatnam in Andhra Pradesh . Gelukkig is styreen niet zo giftig als het zeer giftige methylisocyanaat (MIC) gas dat in 1984 uit de Union Carbide fabriek ontsnapte. Toch zijn er minstens elf mensen gestorven en verkeren meer dan twintig personen in kritieke, maar stabiele toestand.
Kijken we naar de exacte wetenschappen, dan zien we dat er in de loop van de tijd kennis wordt opgebouwd. De ‘groten’ in de huidige Natuurkunde staan op de schouders van de reuzen uit vorige generaties - of het nu gaat om kwantummechanica, gravitatiegolven, genetische bewerking of het verkennen van de kosmos. Wanneer we lezen over het laatste gaslek in India, rijst de vraag: waarom vinden we het zo moeilijk om te leren van het verleden in onze sociale interacties?
Waarom vinden we het zo moeilijk om te leren van het verleden in onze sociale interacties?
De Engelse filosoof John Gray geeft een kritisch antwoord. Sinds de Verlichting zijn we een levensloop begonnen die wordt geleid door een gevoel van optimisme, door een geloof in onszelf als heersers van het universum, en door een verlangen naar vooruitgang. Dit wordt het best uitgedrukt door Gordon Gekko in Wall Street (1987), wanneer hij beweert "that greed, for lack of a better word, is good. Greed is right, greed works. Greed clarifies, cuts through, and captures the essence of the evolutionary spirit. Greed, in all of its forms; greed for life, for money, for love, knowledge has marked the upward surge of mankind.".
De laatste eeuwen hebben we deze innerlijke drang om onze situatie te verbeteren, maar keer op keer vergeten we de mogelijke gevolgen van onze acties vooraf te evalueren. Het laatste industriële ongeluk is slechts een klein voorbeeld, de klimaatcrisis en Covid-19 waarschuwen een stuk dringender dat er iets moet gebeuren.
De ironie, stelt Gray, is dat we voor de oplossing van onze problemen altijd terugvallen op dezelfde kennis en ervaring die de puinhoop hebben veroorzaakt. Eigenlijk vergroten we daarmee onze maatschappelijke uitdagingen alleen maar, schrijft hij. Einstein wist al dat het onmogelijk is om onze problemen op te lossen vanuit hetzelfde denken dat we gebruikten toen we ze creëerden. Maar goed, hij was dan ook een échte wetenschapper natuurlijk.