Wie was de eerste premier van Nederland?
Op 17 maart gaat Nederland naar de stembus en gaan we zien of Mark Rutte een nieuwe termijn krijgt als premier van Nederland. Hij bouwt voort op een lange traditie, zo hebben we al een premier. Uit onderzoek van Jaap de Haan blijkt dat je dit ook anders kan zien, want de raadpensionarissen uit de 17e eeuw vervulden eenzelfde rol als onze premier nu.
De Haan doet promotieonderzoek naar de positie en functie van de drie raadpensionarissen Johan van Oldenbarnevelt, Johan de Witt en Gaspar Fagel.
Bestuurlijk buitenbeentje?
De Haan: “In de Gouden Eeuw werd Nederland bestuurd door de Hollandse raadpensionaris. Terwijl overal in Europa koningen probeerden de absolute macht te krijgen, bestond de Republiek uit zeven onafhankelijk gewesten met aan het hoofd een ambtenaar uit Holland. Met schikken en plooien bracht hij eenheid tussen de gewesten tot stand. De raadpensionaris is door historici altijd gezien als een bestuurlijk buitenbeentje, maar er zijn aanwijzingen dat hij op dezelfde manier bestuurde als de eerste minister in bijvoorbeeld Frankrijk en Spanje.”
Uit mijn analyse blijkt dat je raadpensionaris Van Oldenbarnevelt als 'Eerste minister van de Republiek' kunt zien en geldt ook voor De Witt en Fagel.
"In veel opzichten waren zij de voorlopers van Mark Rutte” concludeert De Haan. Iets wat tot nu toe nog niet zo goed onderbouwd is als De Haan doet in zijn promotieonderzoek. Net als deze raadpensionarissen uit de Gouden Eeuw is Rutte al lang premier. Daarin ziet hij overeenkomsten met Johan de Witt. “Rutte luistert veel en houdt zijn contacten warm. Hij is, net als Johan de Witt was, een goede netwerker.”
Eerste Minister
Vernieuwend aan De Haans onderzoek is dat de positie van de raadpensionaris wordt vergeleken met die van de eerste minister in Europese monarchieën, zoals Richelieu in Frankrijk, Olivares in Spanje en Oxenstierna in Zweden. “De manier waarop deze ambtenaar Holland en de Staten-Generaal bestuurde vertoont overeenkomsten met de bestuurspraktijken van eerste ministers: ze waren in dienst van hun soeverein, maar regeerden alsof ze zelf soeverein waren. De raadpensionaris past in een vroegmodern bestuurlijk patroon. In een tijd van toenemende staatsvorming was er iemand nodig die alle instituties kon aansturen, maar de meeste vorsten – ook de meeste Hollandse regenten – konden dat niet. Net als de eerste minister zorgde de raadpensionaris voor nieuwe belastingen, de benoeming van overheidsfuncties en de coördinatie van leger en vloot. De Hollandse raadpensionaris komt dus met recht de titel eerste minister van de Republiek toe.
Jaap de Haan
Jaap de Haan doet onderzoek naar de Hollandse raadpensionaris in de Gouden Eeuw. De vraag is hoe Johan van Oldenbarnevelt, Johan de Witt en Gaspar Fagel de Republiek konden besturen. Officieel waren zij ambtenaren in dienst van de Staten van Holland, maar in de praktijk traden zij op als politieke leiders van de Republiek. De Haan werkt twee dagen per week aan de Universiteit Utrecht, daarnaast is hij werkzaam aan een middelbare school in Amsterdam als docent geschiedenis. Zijn onderzoek wordt gefinancierd door de NWO docentenpromotiebeurs.