ľ¹Ï¸£ÀûÓ°ÊÓ

Veel gemeenteraadsleden, wethouders en burgemeesters hebben plezier in hun werk. Zij ervaren het vaak als aansprekend en uitdagend en zijn over het algemeen tamelijk tevreden over het functioneren van de lokale democratie. Dat blijkt uit de Basismonitor Politieke Ambtsdragers (BPA) 2024. ‘Deze bevinding gaat in tegen het veelgehoorde verhaal dat hun ambt niet aantrekkelijk zou zijn,’ zegt hoofdonderzoeker Hans Vollaard van de Universiteit Utrecht. ‘En als we afgaan op wat ambtsdragers zelf zeggen, is er ook geen sprake van een verval van democratie op lokaal niveau’. Wel zijn de lokale politieke ambtsdragers maar matig tevreden over de werkdruk en de werk-privébalans. Daarnaast zijn vooral raadsleden in de oppositie minder te spreken over hun ambt en lokale democratie.

Burgemeesters, maar ook raadsleden en wethouders waarderen hun werkplezier relatief hoog, met de rapportcijfers 7,3 (raadsleden), 7,8 (wethouders) en 8,2 (burgemeesters). Dat is een opvallend gegeven, aldus Hans Vollaard van het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO) van de Universiteit Utrecht. Ze zijn gemotiveerd om zich in te zetten voor de samenleving en hebben ook echt het gevoel dat gemeenten hun stempel kunnen drukken, naast de nationale overheid en bijvoorbeeld het bedrijfsleven. Zeker burgemeesters en wethouders zijn tevreden over hoe zij zelf functioneren, hoe de lokale democratie functioneert en in hoeverre gemeenten lokale problemen kunnen oplossen.

Aansprekend en uitdagend

Lees het volledige rapport Aansprekend en uitdagend. Raadsleden, wethouders en burgemeesters over hun ambt in de Basismonitor Politieke Ambtsdragers 2024.

Andere dan kritische geluiden

De uitkomsten gaan in tegen het veelgehoorde verhaal dat het ambt van gemeenteraadslid niet aantrekkelijk zou zijn. Het is voor een groot deel van de politiek-bestuurlijk actieve mensen aansprekend, gaat Hans Vollaard verder. Dat is een ander, positief geluid naast de zorgelijke geluiden die we vaak horen over de lokale democratie: ambtsdragers hebben beperkt op invloed op de regionale samenwerking, er is veel online agressie, het college van burgemeester en wethouders is dominant, de opkomst bij de verkiezingen is te laag, etc. etc.

Ergens ben ik wel blij met die voortdurende klachten want als mensen zich geen zorgen meer zouden maken over de lokale democratie, zou ik dat nog veel erger vinden. Maar het is dus niet alleen maar kommer en kwel. Het gaat, in ieder geval volgens veel ambtsdragers zelf, wel redelijk.

Lokale democratie vergt onderhoud, permanent onderhoud, maar veel zorgen zijn eigenlijk van alle tijden

Laten we elkaar dus niet een ‘verval van democratie op lokaal niveau’ aanpraten. Lokale democratie vergt onderhoud, permanent onderhoud, zegt Vollaard. Maar veel zorgen zijn eigenlijk van alle tijden, en hangen deels samen met het feit dat gemeenteraadsleden lekenbestuurders zijn, die in het begin moeten wennen aan ‘het spel’ en daar pas na verloop van tijd beter in worden, begrijpen hoe zij op lokaal niveau zaken voor elkaar kunnen krijgen.

Criminele beïnvloeding en werkdruk

Uit de blijkt dat een groeiend aandeel van de ambtsdragers te maken heeft met vooral online agressie. In de Basismonitor Politieke Ambtsdragers is juist de vizier gericht geweest op criminele beïnvloeding. Minder dan twee procent van de politieke lokale ambtsdragers heeft afgelopen jaar een poging tot omkoping met een crimineel oogmerk meegemaakt, aldus het rapport. Daarnaast rapporteert drie procent van hen dat ze afgelopen jaar te maken hebben gehad met een bedreiging met een crimineel oogmerk. Volgens vier procent van de politieke ambtsdragers is er in het afgelopen jaar in hun gemeente sprake (geweest) van criminele infiltratie.

Op een aantal punten zijn gemeenteraadsleden, wethouders en burgemeesters minder tevreden, bijvoorbeeld over de werk-privébalans. Daarnaast zijn raadsleden en wethouders maar matig tevreden over de werkdruk. Zij hebben ook meer op hun bord gekregen, bijvoorbeeld door de decentralisaties en door regionale samenwerking die hun werk ingewikkelder maakt. Het aantal uren dat bijvoorbeeld raadsleden eraan besteden, gaat steeds iets verder omhoog: nu zo’n 20 uur per week, aldus Vollaard.

Verschillen tussen raadsleden van coalitie- en oppositiepartijen

Een groep raadsleden is over alles wat negatiever: de raadsleden in de oppositie. Zij voelen zich minder goed geïnformeerd, moeten meer moeite doen om greep te krijgen op het gemeentebestuur en hebben minder invloed op de besluitvorming. Ook over allerlei andere aspecten van lokale democratie zijn zij nadrukkelijk minder tevreden.  

Veel van hen zijn behoorlijk tevreden over de lokale democratie. Dat relativeert de noodzaak van eventuele forse ingrepen in de organisatie van het lokale bestuur.

De Basismonitor Politieke Ambtsdragers laat vooral het perspectief van de ambtsdragers zelf zien, maar het is wel degelijk belangrijk om te weten hoe zij hun ambt en de lokale democratie bezien en beleven. Voor de wetenschap en voor het ministerie is het belangrijk om dit in beeld te brengen, en het heeft ook een signalerende functie voor de praktijk van het raadswerk. In dat licht is het dus interessant dat als je het de ‘spelers’ zelf vraagt, dat veel van hen behoorlijk tevreden zijn over de lokale democratie, zegt Hans Vollaard. Dat relativeert de noodzaak van eventuele forse ingrepen in de organisatie van het lokale bestuur.

Onderzoeksteam

Een team van onderzoekers van verschillende instellingen heeft de Basismonitor Politieke Ambtsdragers 2024 uitgevoerd met steun van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Van het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO) van de Universiteit Utrecht werkten de volgende onderzoekers mee: Lisanne de Blok, Marcel Boogers, Barbara Vis en Hans Vollaard (projectleider).

Lees meer

Wilt u meer weten? Neem dan contact op met Hans Vollaard: j.p.vollaard@uu.nl.

Of lees het volledige rapport: Aansprekend en uitdagend. Raadsleden, wethouders en burgemeesters over hun ambt in de Basismonitor Politieke Ambtsdragers 2024.