ľ�ϸ���Ӱ��

Achter schone huizen en thuisbezorgde maaltijden gaat een heel legioen schuil van nagenoeg onzichtbare arbeiders met een migratieachtergrond. Onderzoekers van de Universiteit Utrecht bogen zich over de werk- en leefomstandigheden van migrantenarbeiders zonder verblijfsvergunning in de Nederlandse schoonmaak- en bezorgsector. Deze mensen blijken uiterst kwetsbaar te zijn door de manier waarop deze sectoren zijn georganiseerd.

“We tolereren migrantenarbeid omdat het nu eenmaal nodig is om onze economie draaiende te houden, maar het moet zich vooral op de achtergrond afspelen en de werknemers hebben zich maar te schikken naar de wensen van hun opdrachtgevers.” Aan het woord is sociaal-geograaf dr. Ilse van Liempt, coördinator van het onderzoek. “Schoonmaak- en bezorgwerk vormen een integraal onderdeel van de economie en toch ontbreken deze sectoren bij de discussie over arbeidsmarktbeleid en arbeidsrechten. Je kunt geen werkvergunning  krijgen voor dit type werk in Nederland en het is onzichtbaar werk waar misbruik niet snel aan het licht komt. En dat terwijl deze sectoren deze mensen vaak de enige mogelijkheid bieden om te voorzien in hun eigen levensonderhoud en dat van hun familieleden. Om de rechten van deze groep arbeiders te erkennen moet hun bijdrage aan de economie daarom zichtbaarder worden gemaakt.” Hoog tijd dus, aldus Van Liempt, dat we erkennen dat hier echt sprake is van werk en dat opdrachtgevers én consumenten hun rol en verantwoordelijkheid nemen.

Uitbuiting

Migranten zonder verblijfsvergunning die schoonmaakwerk verrichten in Nederland hebben vaak te kampen met uitbuiting. Zo bleek deze zomer dat bij een luxe Amsterdamse sportschool Filipijnse en Indonesische schoonmakers werkdagen van 17 uur draaiden, slecht gehuisvest waren en dat ze hun paspoort hadden moeten inleveren waardoor ze geen kant uit konden. Bij klachten zouden ze namelijk aangegeven kunnen worden bij de politie met uitzetting als gevolg. Dit zijn helaas geen incidenten. Ook migranten, meestal vrouwen, die bij particulieren schoonmaken worden vaak uitgebuit. “Van de 22 migranten die we spraken in Utrecht die schoonmaakwerk deden had bijna iedereen wel eens meegemaakt dat ze onderbetaald of helemaal niet betaald kregen. Veel nieuwkomers zonder connecties zijn afhankelijk van anderen en moeten soms een deel van hun loon afstaan aan helpers die hen adressen leveren. Een Braziliaanse nieuwkomer in Utrecht hield zodoende aanvankelijk soms maar 5 euro per uur over.”

Het is onzichtbaar werk waar misbruik niet snel aan het licht komt

Informeel werkgeverschap

Deze kwetsbaarheden hebben alles te maken met de manier waarop deze sectoren zijn georganiseerd. Het internationaal verdrag dat standaarden stelt voor fatsoenlijk werk voor huishoudelijk werkers (de ILO-conventie 189) is geratificeerd door veel landen, maar niet door Nederland.  “Wij hebben in Nederland paradoxaal genoeg een speciale regeling voor huishoudelijk werk die stelt dat werkgevers  zich aan minder regels hoeven te houden als ze iemand bij hen thuis laten schoonmaken.” Schoonmakers bij mensen thuis werken in Nederland altijd zonder contract, er zijn geen standaarden voor salaris of werktijden en bijna geen enkele werkgever betaalt vakantie- of ziektegeld. Voor migranten zonder verblijfsvergunning komt daar een extra kwetsbaarheid bij. Zij durven bij misbruik vaak geen aangifte te doen, ook al hebben zij als werknemer dezelfde rechten als werknemers met een verblijfsvergunning. In de woorden van een schoonmaakster uit Iran: “Ze weten het [dat ik geen verblijfsvergunning heb – red.] en dat is erg  stressvol omdat je je dan de hele tijd afvraagt wat er gaat gebeuren als ze de IND of de politie bellen.” De recente discussie over strafbaarstelling van illegaal verblijf maakt dit er niet beter op: deze arbeiders zijn hierdoor nóg minder geneigd  om hun uitbuiting aan te kaarten en hun rechten op te eisen.

Fysiek zwaar werk

Een andere sector waar dit soort migranten gemakkelijk aan de slag kunnen is de maaltijdbezorgindustrie. Hier is de werkgever in feite een platform dat digitaal toezicht houdt en opdrachten verstuurt. Maaltijden bezorgen is fysiek zwaar werk en het verdient weinig, vaak minder dan het minimumloon. Er werken veel jonge mensen omdat het flexibel werk is dat eenvoudig te combineren valt met school en studie, maar veel jongeren doen dit werk maar tijdelijk. “De sector maakt dankbaar gebruik van migranten met een onzekere verblijfsstatus: die zijn altijd beschikbaar en inzetbaar omdat ze weinig alternatieven hebben in de rest van de economie.”

Sinds de rechtszaak tegen Deliveroo werken maaltijdbezorgers in Nederland niet meer als zelfstandigen. Dit betekent dat ze meer rechten hebben, maar waar in het oude systeem werknemers vervangen mochten worden en accounts gedeeld met anderen kan dat nu niet meer. Migranten met een onzekere verblijfsstatus zijn voor het verkrijgen van een account in het nieuwe systeem steeds afhankelijker van derden en daardoor zeer kwetsbaar. Soms stopt een overeenkomst zomaar of wordt er helemaal niet uitbetaald. Een Nigeriaanse maaltijdbezorger vertelde ons het volgende over de constructie die hem toegang gaf tot werk: “Het werk betaalde, redelijk, ik weet niet of het eerlijk was. Volgens mijn vrienden was het redelijk wat ze me gaven. En ik volgde hun advies want ik was naïef. Als je ergens nieuw bent ben je afhankelijk van anderen. Tussen mij en de persoon die de account had zaten drie mensen. Dus ik kreeg maar een klein gedeelte van het geld dat ik verdiende”.

�龱��������’s

Uit de gesprekken met 18 maaltijdbezorgers blijkt dat de grote werkdruk onder maaltijdbezorgers leidt tot een verhoogd risico op verkeersongevallen. Groot is ook het risico op fietsendiefstal. “Dat is extra wrang voor iemand die niet verzekerd is.” Menig bezorger klaagt ook over discriminerende opmerkingen door consumenten. Deze opmerkingen kunnen vergaande gevolgen hebben. “Klachten over bezorgers en negatieve recensies kunnen er namelijk voor zorgen dat je account wordt geblokkeerd want in dit systeem draait alles om consumentendienstverlening. De rechten van werknemers bungelen ergens onderaan.”

Internationaal onderzoek

Het onderzoek maakt onderdeel uit van een groot, internationaal Horizon Europe project “Improving the Living and Labour Conditions of Irregularised Migrant Househoulds in Europe” () dat geleid wordt door de Universiteit Utrecht. De onderzoekers richten zich op de situatie in Finland, Duitsland, Italië, Polen, Nederland en het Verenigd Koninkrijk.

Rapporten

Hajer, M., & van Liempt, I. (2025). Irregular migrants in the Dutch Domestic Work Sector. I-CLAIM. DOI: 

Liempt, I. van, & Hajer, M. (2025). Irregular migrants and precarity in the Dutch Food Delivery sector. I-CLAIM. DOI: