ľ�ϸ���Ӱ��

Wie een goed doordachte keuze wil maken straks in het kieshokje, kan online een stemhulp invullen. Sites als Kieskompas en Stemwijzer laten zien welke politieke partij het beste bij je past. Maar hoe werken die stemhulpen eigenlijk? En hoe gebruik je ze goed? Daar doet communicatiewetenschapper Bregje Holleman onderzoek naar. 

Stemhulpen zijn goed voor de kiezer en de democratie

Stemhulpen zijn niet alleen handig voor kiezers: uit onderzoek blijkt ook dat ze een positieve bijdrage leveren aan de democratie. Kiezers voelen zich na gebruik van een site als of beter geïnformeerd en de kans is groter dat ze daadwerkelijk gaan stemmen. 

Holleman adviseert om niet zomaar even een stemhulp in te vullen, maar er echt even voor te gaan zitten. “Het loont om de toelichtingen die partijen over standpunten geven, goed door te lezen. En het helpt om meerdere stemhulpen in te vullen, omdat iedere stemhulp anders in elkaar zit.” 

Hoe haal je het meest uit Stemwijzer of Kieskompas?

“Om het meeste uit de stemhulpen te halen, is het belangrijk dat je een beetje begrijpt hoe ze werken”, zegt Holleman.  De volgende vijf vragen zijn goed om in gedachten te houden bij het invullen van een stemhulp:

1. Welke thema’s worden geselecteerd voor de stemhulp?

Bij Stemwijzer en Kieskompas beantwoord je als kiezer dertig stellingen. Jouw antwoorden worden vergeleken met de standpunten van (het merendeel van de) partijen die deelnemen aan de verkiezingen. 

Veel thema’s van Stemwijzer en Kieskompas overlappen: beiden hebben aandacht voor bouwen en wonen, onderwijs en zorg, milieu en klimaat en een paar belangrijke punten uit het buitenlands beleid, zoals het defensiebudget of de relatie met Israël. 

Wie een bepaald thema belangrijk vindt, kan dit selecteren om extra gewicht te geven aan die antwoorden. Wie juist vindt dat een bepaald thema te weinig aandacht krijgt, kan ervoor kiezen ook een gespecialiseerde stemhulp te raadplegen. 

Zo krijg je bij de een overzicht van welke partijen op welke punten ‘echt werk willen maken van een betere positie van vrouwen in Nederland’. Of kun je bij 28 stellingen beantwoorden die dieper ingaan beleidsvragen rondom de zorg. Daarna wordt net als bij het algemene Kieskompas berekend welke partij(en) het dichtst bij jouw antwoorden staan.  

“Daarbij is het dan wel weer slim om niet alléén op zo’n deelthema te varen. Gebruik een specialistische stemhulp alleen in combinatie met een of meerdere algemene stemhulpen”, adviseert Holleman. 

Om het meeste uit de stemhulpen te halen, is het belangrijk dat je een beetje begrijpt hoe ze werken.

2. Welke stellingen zijn gekozen?

Het is goed om te weten dat issues niet in een stemhulp zullen worden opgenomen als te veel partijen min of meer hetzelfde vinden over dat onderwerp. Weinig kans dus dat we een stelling over vrijheid van meningsuiting zullen aantreffen. Holleman licht toe: “Het invullen van een stemhulp geeft daarmee vooral inzicht in de verschillen tussen partijen, niet in alle politieke thema’s die momenteel belangrijk zijn in Nederland.” 

Een vergelijking tussen Stemwijzer en Kieskompas laat zien dat er deze verkiezingen tien stellingen min of meer hetzelfde zijn in beide stemhulpen. Ze hebben dus ook elk twintig unieke stellingen. Het is daardoor niet zo gek dat ze soms niet helemaal tot hetzelfde advies leiden, vertelt Holleman. “Reden temeer om beide stemhulpen te gebruiken, en goed te kijken door welke antwoorden op welke stellingen je dichtbij een (of meer) partijen uitkomt.”

3. Hoe geef je goed antwoord op de vragen en stellingen?

Kiezers vullen vaak ‘neutraal’ of ‘geen van beide’ in als ze geen idee hebben wat ze van een bepaald onderwerp vinden, blijkt uit onderzoek. “Dat is niet verstandig”, legt Holleman uit, “want die gekozen positie middenin in de schaal wordt dan vergeleken met die van de partijen. Beter is om de toelichtingen te lezen om alsnog tot een mening te komen. Of anders om ‘geen mening’ of ‘overslaan’ in te vullen.”

Als je een genuanceerde mening hebt, zou je ‘neutraal’ of ‘geen van beide’ kunnen antwoorden. “Bij op het oog eenvoudige kwesties, bijvoorbeeld over het bouwen van meer kerncentrales in Nederland,  komen invullers soms tot redeneringen die niet in één antwoord te vangen zijn: op zich een goed idee want …, maar het hangt er wel vanaf of ….. In dat geval is de middenpositie (‘neutraal’ of ‘geen van beide’) een goede optie.”

Tegelijkertijd geldt ook hier weer dat het goed is om te kijken naar de partijstandpunten in de stemhulp, want achter een ‘eens’ of ‘oneens’ gaan soms toch genuanceerde meningen schuil. Bijvoorbeeld bij de stellingen over kernenergie in Stemwijzer en Kieskompas. 

Sommige partijen zijn het ‘eens’ met het bouwen van meer kerncentrales, omdat ze daar zonder voorbehoud vóór zijn (die partijen zijn bij Kieskompas bij ‘helemaal eens’ ingedeeld), anderen willen maximaal twee nieuwe kerncentrales of óók investeren in zonne- of windenergie (die staan bij Kieskompas bij ‘eens’). 

Eén partij wordt in beide stemhulpen neergezet bij de middenoptie (‘geen van beide’ of ‘neutraal’) omdat ze nieuwe kerncentrales geen doel op zich vinden, en alleen willen bouwen mits kernenergie op een veilige manier kan worden opgewekt. 

4. Wie gaat dat betalen?

De stellingen uit stemhulpen zijn losse issues die eigenlijk soms in samenhang moeten worden bekeken, vindt Holleman.  “De kiezer kan op allerlei onderwerpen aangeven dat er meer geld naartoe moet, en tegelijkertijd vinden dat de belastingen omlaag moeten. Daar zou geen politieke partij in de doorrekening van het partijprogramma mee wegkomen.”

Kieskompas probeert dit probleem in haar stemhulp voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2025 op de lossen door zo af en toe ‘ook als’ toe te voegen aan de vraag: “Er moet meer geld worden uitgegeven aan jeugdzorg, ook als de belastingen hierdoor stijgen”. 

Ook bij een andere vraag probeert Kieskompas het financiële aspect nadrukkelijk mee te nemen, ziet Holleman: “Waar Stemwijzer heel concreet vraagt of de geplande halvering van het eigen risico in de zorg per 2027 moet doorgaan, vraagt Kieskompas of het eigen risico nodig is om de zorg betaalbaar te houden. Dit verschil in formulering of insteek, leidt ook tot wat verschil in de partijplaatsingen voor die stelling.”

5. Draait het in de politiek alleen om deze onderwerpen?

Stemhulpen zijn gebaseerd op partijprogramma’s, en dus op plannen en beloften, vertelt Holleman. “Als je wilt weten wat partijen in de praktijk daadwerkelijk doen, zou je ook een stemhulp kunnen invullen die kijkt naar het stemgedrag van partijen op moties uit het recente verleden, zoals checkjestem.nl. Hoewel dat stemgedrag dan weer mede werd ingegeven door coalitievorming en de actualiteit van dat moment, en dus geen garanties biedt voor de toekomst.”

Stemhulpen zijn een handig hulpmiddel om verschillen tussen partijen te verkennen en die te vergelijken met je eigen standpunten. “Maar dan moet je wel een beetje begrijpen hoe ze werken”, besluit Holleman. “En uiteraard zijn er nog niet-inhoudelijke overwegingen. De politiek draait ook om de mensen die ervan deel uitmaken: op welke manier discussiëren en debatteren zij? Hoe zoeken ze contact met hun achterban? Wie vertrouw je? Een antwoord op deze vragen komt niet via stemhulpen, maar is beter af te leiden uit debatten, of het volgen van de campagnes.” 

Holleman heeft nog wel een waarschuwing: “Wát je ook doet, het is in ieder geval af te raden om aan AI te vragen wat je moet stemmen: dat leidt tot een advies waarvan de basis niet te achterhalen is.”

Dit artikel is een geactualiseerde versie van een artikel dat verscheen op 8 mei 2024.