ľ¹Ï¸£ÀûÓ°ÊÓ

Wat maakt steden leefbaar? En hoe kunnen samenwerkingsverbanden tussen de overheid, het bedrijfsleven en maatschappelijke partijen daaraan bijdragen? Voor het boek onder redactie van Ank Michels (Universiteit Utrecht) en (VU Amsterdam en Tilburg ľ¹Ï¸£ÀûÓ°ÊÓ) onderzochten wetenschappers uit verschillende disciplines van over de hele wereld de verschillende vormen die publiek-private samenwerkingsverbanden kunnen aannemen.

Van Kaapstad tot Rio de Janeiro, van Sydney tot Singapore, van Nairobi tot Tilburg, en verder. Zij richtten hun aandacht daarbij vooral op groen in de stad, veiligheid en betaalbaar wonen. Met een toolbox geven de onderzoekers ook concreet gereedschap aan beleidsmakers. ‘Als we het over leefbaarheid hebben, gaat het om wat mensen direct raakt,’ zegt bestuurskundige Ank Michels,’ en alle steden in de wereld zijn op dit moment heel erg mee bezig met leefbaarheid.’

De leefbaarheid van onze steden wordt steeds relevanter en urgenter. Wereldwijd raken verstopt en vervuild, waardoor betaalbare woningen onder druk komen te staan en de veiligheid een steeds groter probleem wordt. Stedelijke overheden zijn niet in staat om deze grote uitdagingen in hun eentje aan te pakken en zoeken daarom samenwerking met andere overheden, bedrijven, maatschappelijke organisaties en burgers in de vorm van partnerschappen.

Door te focussen op voorbeelden als groen in de stad, betaalbaar wonen, veiligheid, buurtvernieuwing en 'al doende leren' in stedelijke proeftuinen, stellen de onderzoekers in twee belangrijke vragen. Hoe dragen partnerschappen tussen publieke en private actoren bij aan de leefbaarheid van steden? Onder welke voorwaarden zijn partnerschappen succesvol en wanneer leveren ze niet het gewenste resultaat op?

Meebewegen met de omstandigheden

‘Wat heel duidelijk naar voren komt,’ zegt Ank Michels, ‘is het dynamische karakter van partnerships. Er is heel lang geëxperimenteerd met formele vorm van publiek-private partnerschappen. Het nadeel daarvan was dat vastgelegd was in al die contracten, soms niet meer voldeed aan de situatie op dat moment. Dat werkte niet overal. Wij laten zien dat heel veel andere vormen kunnen slagen juist omdat ze wat informeler zijn. Een flexibeler karakter, mee kunnen bewegen is heel belangrijk.’

Er kan soms ook een spanningsveld zitten tussen wat een stad leefbaarder maakt. Je kunt parken aanleggen en daar worden mensen blij van. Tegelijkertijd kan dat ook een negatief effect op het veiligheidsgevoel hebben. En: als je veel aandacht aan groen besteedt, de stad echt aangenamer maakt om in te wonen, gaan de huizenprijzen omhoog (en ontstaat gentrification).’

Je kunt parken aanleggen en daar worden mensen blij van. Tegelijkertijd kunnen ze zich er ook onveiliger voelen.

Grote variatie in vormen van partnerschappen

De onderzoekers analyseerden samenwerkingsverbanden in onder andere Kaapstad, Nairobi, Sao Paolo, Toronto, Tilburg, Seoul, Eindhoven, Fukushima, Turijn en Dublin en beschrijven in Partnerships for Liveable Cities een brede waaier van typen.

De partnerschappen kunnen variëren van informeel tot zeer formeel (inclusief overeenkomsten, contracten etc.). Soms is het onderscheid tussen publiek en privaat helemaal niet zo duidelijk. ‘We hebben in het begin een mooie driehoek model gemaakt met maatschappelijke organisaties (de civil society), de overheid en het bedrijfsleven,’ zegt Michels, ‘maar bijvoorbeeld in China zijn private partijen eigenlijk ook publieke partijen, van de staat.’

‘Partnerships zijn niet statisch en veranderen met de tijd,’ gaat zij verder. ‘Wat op het ene moment goed lijkt te werken, doet dat op een ander moment niet meer. Er zijn bijvoorbeeld veel initiatieven van burgers die samenwerken met maatschappelijke organisaties. Als die in de loop van de tijd niet meer goed functioneren, sluit de overheid aan om zulke partnerships levend te houden, meer te reguleren en soms ook te formaliseren. Form follows function noemen we dat; de vorm sluit aan bij de functie van dat moment.

Als je het partnerschap helemaal afhankelijk maakt van burgers en maatschappelijke partijen, doe je een groot beroep op de samenleving. Soms moet er ook geld bij. Er moeten afspraken gemaakt worden tussen organisaties, dat kunnen zij niet alleen. Het kan ook zijn dat het partnership teveel steunt op vrijwilligheid. Burgers hebben soms geen tijd of zin meer om mee te doen en dan moet het initiatief op een andere manier georganiseerd worden om te kunnen blijven bestaan. Die ontwikkeling zie je eigenlijk overal.’

Belangrijke rol voor de overheid

Wat zijn de belangrijkste elementen in de bijdrage van publiek-private partnerschappen aan de leefbaarheid in steden?

• Een duidelijk commitment van alle partijen aan hetzelfde doel
• Het belang van de (institutionele) contex
• De belangrijke rol van de overheid

‘Als we het hebben over ‘groen’ of ‘klimaat’ maakt het natuurlijk nogal uit over welke stad het gaat,’ zegt Michels, ‘Er zijn steden waar de droogte heel belangrijk is, terwijl we in Nederland soms moeten reageren op hevige regenbuien. Hetzelfde geldt voor de economische situatie. In Zuid-Afrika heerst armoede en corruptie – dat is een hele andere situatie dan die in een welvarend land waar de regering ook betrouwbaarder is.’

De institutionele context kan ook sterk verschillen. ‘Als in Azië wordt gesproken over burgerparticipatie, heeft dat een andere betekenis. Dat gaat per definitie niet zover als in Westerse landen. Daar wordt in het Westen heel normatief over gesproken, alsof wat we bijvoorbeeld in Zuid-Korea zien, geen naam mag hebben. Maar het betekent daar wel degelijk iets. Dat maakt de vergelijking ook ingewikkeld. Als je je afvraagt hoe partnerships bijdragen aan leefbaarheid, moet je dus ook altijd de gevoeligheid voor de institutionele context meenemen.’

Wereldwijd is de overeenkomst wel dat overheden altijd een belangrijke rol spelen. Faciliterend, regulerend of financierend. ‘Het kunnen verschillende rollen zijn, maar wil een partnership succesvol zijn, dan speelt de overheid altijd een of andere rol. ‘Dat kan op heel verschillende manieren,’ licht Michels toe. ‘Zo gelden bijvoorbeeld zowel Sydney als Singapore als zeer leefbare steden, terwijl Singapore een autoritaire staat is, waar alles van boven wordt bepaald en Sydney in dat opzicht veel democratischer is. In de gegeven situatie moet je de juiste combinatie zien te vinden.’

'De staat kan op heel verschillende manieren een rol spelen. Zo gelden bijvoorbeeld zowel Sydney als Singapore als zeer leefbare steden, terwijl Singapore een autoritaire staat is en Sydney veel democratischer.

Geen antwoord maar een set van vragen

De onderzoekers stelden vast dat er niet maar één, ideale manier is om tot een succesvolle publiek-private partnerschap te komen. Daarom stelden zij een toolbox samen voor de betrokkenen bij dergelijke samenwerkingsverbanden. Deze toolbox bevat dus niet een antwoord maar een set evaluatie- of ontwerpvragen die je achteraf kunt stellen maar tegelijkertijd ook de elementen bevatten die je langs kunt lopen als je er mee aan de slag wilt gaan.

Meer informatie

Partnerships for Livable cities is verschenen
Hardcover, ook verkrijgbaar als e-book
Van Montfort, Cor, Michels, Ank (Eds.)
ISBN 978-3-030-40060-6

Heeft u vragen over dit boek? Neem dan contact op met Ank Michels.