ľ�ϸ���Ӱ��

Een overleden dierbare die als rouwbot verder ‘leeft’. AI als levenselixer. Wat doet dat met onze sociale relaties, en hoe we tegen sterfelijkheid aankijken? NWO kent Hanan de Sain, nu nog docent bij Culturele Antropologie, een promotiebeurs toe om hier onderzoek naar te doen.

“Ik was als student al geïnteresseerd in antropologische studies naar de dood. Dus toen ik via mijn scriptiebegeleider Marlene Schäfers en hoogleraar Rebecca Bryant in december 2023 hoorde over de Moziekbeurs 2.0, wilde ik een aanvraag doen voor een promotiebeurs met dood en rouw als onderwerp.” Detail: bij die aanvraag moest niet alleen een onderzoeksidee meegestuurd worden, maar ook een diploma. “Maar ik was nog met mijn masteropleiding bezig. Gelukkig kon ik versneld afstuderen; ik ben iedereen die dat mogelijk maakte nog steeds dankbaar.” Na haar afstuderen werd Hanan de Sain docent, en dit voorjaar hoorde ze dat NWO haar beursaanvraag had gehonoreerd.

Onsterfelijkheid

Rouwrobots zijn nieuw, maar dat mensen (een representatie van) hun geliefde doden graag een plek geven is dat niet, legt Hanan uit. “Vroeger was dat bijvoorbeeld een schilderij van iemand, daarna kwam de fotografie. Vervolgens zagen we dat veel mensen met overledenen communiceren door een Whatsapp-bericht te sturen of terug te gaan naar een Facebookpagina die in stand gehouden wordt. Daar zit dus al een verschuiving in. Kunstmatige intelligentie brengt dit weer een stap verder: je kunt de overleden persoon levensecht zien en een interactie hebben.” Ze heeft al allerlei verschijningsvormen van dit fenomeen bekeken. “Sommige mensen willen graag voortleven als chatbot, omdat ze onsterfelijk willen zijn. Anderen willen de stem van hun overleden vader of moeder reproduceren, om met hen te kunnen praten.”

Wat betekent het dat commerciële techbedrijven bepalen hoe wij onze overledenen na hun dood kunnen tegenkomen?

Je overleden mama op je bruiloft

“Maar als de representatie van die overledene terugpraat, hoe verandert dat dan onze rouwpraktijken? En wat doet dit met onze sociale relaties? Stel: je overleden moeder is als deepfake aanwezig bij een familie-evenement. Wat voor plek neemt zo'n rouwbot dan in, in zo'n familiesetting? En waarom willen we dit eigenlijk, dat doden verder leven via AI?” Naar dit soort vragen gaat Hanan de Sain etnografisch onderzoek doen: onder Nederlandse gebruikers en onder ontwikkelaars van dit soort technologie. Ze heeft namelijk ook ethische vragen: “Wat betekent het dat commerciële techbedrijven bepalen hoe wij onze overledenen na hun dood kunnen tegenkomen?”  

AI bij rouwbegeleiding

Tot slot wil Hanan graag in gesprek met een psycholoog die AI in haar praktijk inzet bij rouwbegeleiding. “In plaats van een rollenspel gebruikt zij deepfaketechnologie, zodat nabestaanden nog een keer vragen kunnen stellen aan een overledene. Ik ben benieuwd naar de manier waarop dit geïmplementeerd is, met wat voor technologie en welke ideeën over het hiernamaals gerepresenteerd worden.”