ľ¹Ï¸£ÀûÓ°ÊÓ

Schuilen heeft geen zin. Want een raam dichtdoen, de dekens extra over je heen trekken of een blokje omlopen: dat allemaal houdt magnetische velden niet tegen. Die zijn nu eenmaal overal. Het veld van een draadloos thuisnetwerk kaatst van de ene kamer naar de ander, langs laptops en iedereen die daar toevallig achter zit. Mobiele telefonienetwerken zoemen onvermoeibaar rond op straat. En, als we haar zouden kunnen horen, pulseert onder dat alles de dreunende bas van het aloude elektriciteitsnetwerk, dwars door muren én mensen.

Ja, de mens. Die leeft midden in alle elektrokakofonie. Gevaarlijk? Waarschijnlijk niet, maar honderd procent zeker zijn gezaghebbende adviesorganen zoals de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de Gezondheidsraad nou ook weer niet. En dat leidt tot dilemma's.

Neem de hoogspanningslijnen, die hun nabije omgeving dag en nacht onderdompelen in magnetische velden. Bij de vernieuwing van zijn advies daarover eerder dit jaar kwam de Gezondheidsraad in een onmiskenbare spagaat. Van die elektromagnetische velden zijn geen bewezen gevaren te vrezen, maar tegelijkertijd ziet de commissie wél zwakke aanwijzingen voor een verhoogd risico op zeldzame kinderleukemie, een vorm van bloedkanker. Daarom beveelt de raad aan om door te gaan met het huidige voorzorgsbeleid: nieuwe woningen mogen niet meer in de buurt van hoogspanningsmasten en -kabels worden gebouwd, en mensen die direct onder een hoogspanningslijn wonen kunnen zich laten uitkopen door de overheid.

Met die risico-inschatting is iets bijzonders aan de hand. Als de velden van hoogspanning al gezondheidsschade zouden aanrichten, dan weten onderzoekers niet hoe. Volgens de geldende natuurwetten slaan dit soort velden namelijk nog geen deuk in een pakje boter. Preciezer: ze zijn niet-ioniserend, wat wil zeggen dat ze te weinig energie dragen om scheikundige verbindingen te breken. Het is daarom zo goed als onmogelijk dat er scheurtjes in het dna ontstaan met kanker als gevolg.

(...)

Remco Westerink, neurotoxicoloog aan de Universiteit Utrecht, deed eraan mee. Met zijn toenmalige promovenda Martje de Groot kweekte hij hersencellen van ratten en stelde die bloot aan het type magnetische velden dat hoogspanningslijnen uitzenden. Het duo testte van alles: de veldsterkte op tientallen meters van een hoogspanningslijn, maar ook worstcasescenario's zoals het veld dat zich recht onder de mast bevindt, allemaal met extra kwetsbare hersencellen die bijvoorbeeld nog moeten groeien of juist verouderd zijn. 'Daar kwam weinig spannends uit', zegt Westerink. Want: de celletjes van Westerink en De Groot trokken zich niets van de magnetische velden aan.

In principe kan zo'n hoogspanningsveld elektrische stroompjes opwekken in het menselijk lichaam, legt Westerink uit, maar in woningen vlak bij hoogspanningslijnen liggen de veldsterktes dusdanig laag dat dat niet of nauwelijks gebeurt: rond de 1 tot 4 microtesla. Pas bij duizend keer sterkere velden, die sommigen in industriële werkomstandigheden weleens kortdurend ervaren, gaan er zo veel stroompjes lopen dat er acute effecten optreden, zoals het zien van lichtflitsen.

Maar het gaat hier over láge veldsterktes. En hoezeer proefdieren en celkweekjes daaraan ook worden blootgesteld, een consistent gezondheidseffect komt er volgens Westerink niet uit. Natuurlijk vindt iemand weleens wat, zegt hij, maar cellen en dieren zijn soms wispelturig, dus er zitten veel toevalsresultaten tussen. 'Voordat je kunt zeggen dat er iets gaande is, moet je een duidelijk en biologisch verklaarbaar effect zien dat dosisafhankelijk is, en het moet altijd herhaalbaar zijn. En dat zien we gewoon niet.'

(...)

Het plaatje dat uit tientallen van zulke studies rolt is gemengd: soms is er een verband, soms niet. Bij gedegen studies waar andere ziekmakers als luchtverontreiniging zo veel mogelijk worden uitgesloten, blijft het leukemieverband met hoogspanning opvallend vaak overeind. 'Het verband wordt met nieuw onderzoek eerder sterker dan zwakker', zegt Hans Kromhout, die als hoogleraar epidemiologie aan de Universiteit Utrecht elektromagnetische velden onderzoekt en voorzitter is van de desbetreffende Gezondheidsraadcommissie. Vanwege dat risico zegt de raad dus: neem toch maar voorzorgsmaatregelen. Situaties waar de veldsterkte meer dan 0,4 microtesla bedraagt moeten worden voorkomen, luidt het advies.

Het volledige artikel is verschenen op 8 september 2018 in de Volkskrant.