ľ¹Ï¸£ÀûÓ°ÊÓ

De coronacrisis vraagt om complexe beslissingen door de overheid. Beslissingen met ingrijpende gevolgen voor ons dagelijks leven. Vertrouwen in de instituties die deze besluiten nemen is noodzakelijk om ervoor te zorgen dat de coronaregels worden nageleefd. Hoe zit dat nu precies met de rol van overheidsorganen in het bepalen van onze rechten en vrijheden? Welke instituten vormen samen ‘de staat’ en hoe functioneren deze? En hoe verhouden zij zich tot elkaar en tot de burgers? Het nieuwe handboek Instituten van de staat helpt bij al deze vragen over de inrichting en werking van de Nederlandse staat.

Welke rol hebben overheidsorganen in het bepalen van onze rechten en vrijheden?

Met Instituten van de staat bieden samenstellers prof. dr. Henk Kummeling – rector van de Universiteit Utrecht (UU), prof. dr. Remco Nehmelman, griffier voor de Eerste Kamer en als hoogleraar Publiek organisatierecht verbonden aan de UU, en prof. mr. dr. Erwin Muller – decaan Governance and Global Affairs bij Universiteit Leiden – gedetailleerd inzicht in het functioneren van alle Nederlandse staatsinstituten. In het handboek komen deskundigen aan het woord over de instellingen die gezamenlijk onze samenleving besturen. De auteurs laten zien wat deze instituten betekenen voor een open, democratische samenleving. Zowel de geschiedenis, huidige situatie, als de toekomst van de verschillende instituten komen daarbij aan bod.

De snel veranderende samenleving vormt een uitdaging voor het functioneren van de staatsinstituten.

Naast de drie hoofdauteurs werkten onder meer hoogleraar Institutionele aspecten van de rechtsstaat Alex Brenninkmeijer, hoogleraar Rechtstheorie Elaine Mak en hoogleraar Economische en sociale geschiedenis Maarten Prak van de Universiteit Utrecht mee. Ook bekende bestuurders als Piet Hein Donner, Rien Fraanje en Job Cohen leverden een bijdrage.

Wie, wat, waarom van de staat

Welke bevoegdheden heeft een waterschap? Wat is de rol van inlichtingendiensten? Hoe waarborgen toezichtinstituten als de Nationale Ombudsman hun onafhankelijkheid? En hoe verschillen zelfstandige bestuursorganen van het openbaar bestuur? Het antwoord op dit soort vragen over de instituten van onze staat vind je terug in het ruim 700 pagina’s tellende overzichtswerk. Van ministeries en de Staten-Generaal, provincies en waterschappen tot de politie en het Openbaar Ministerie. Dit maakt het boek niet alleen een waardevol hulpmiddel in onderwijs, maar tevens een handige wegwijzer in de praktijk van het openbaar bestuur.

Hoe behouden de instituten hun draagvlak en legitimiteit, ook als de maatschappelijke spelregels veranderen?

Basis voor democratische samenleving

De verschillende staatsonderdelen die aan bod komen, vervullen samen een onmisbare rol in het goed functioneren van de democratische rechtsstaat. Met een uitgebreide analyse van de geschiedenis en de context waarin de instituten functioneren, maken de auteurs in de eerste twee delen van het boek zichtbaar wat hun waarde is voor een open samenleving. Een open samenleving die in tijden van crisis, zoals de wereldwijde corona-uitbraak, flink onder druk kan komen te staan.

Dat dit vertrouwen in de instituten van de staat niet zonder meer vanzelfsprekend is, liet bijvoorbeeld de stikstofcrisis recent zien. Het gezag van Rijkskennisinstellingen liep onder een deel van de bevolking een flinke deuk op. Instituten van de staat geeft inzicht in de complexe taak die de verschillende onderdelen van de staat hebben om ook in een snel veranderende samenleving te kunnen blijven functioneren. Naast een analyse van werking en inrichting van de onderdelen van ons staatssysteem is er oog voor het benodigde ‘onderhoud’ om de positie van de instituten te waarborgen.    

Uitdagingen voor de toekomst

Die uitdagingen voor de toekomst staan in het derde deel van het boek centraal. Hoe behouden de instituten hun draagvlak en legitimiteit, ook als de maatschappelijke spelregels veranderen? Op welke manier kunnen zij goed blijven functioneren - op nationaal en internationaal niveau - nu ze soms ook zelf onderwerp van debat zijn? Om blijvend een open samenleving te waarborgen, moeten de instituten een juiste balans vinden tussen continuïteit en verandering. Het handboek van Kummeling, Muller en Nehmelman biedt handvatten om te begrijpen en te bepalen wat daarvoor nodig is. 

Meer weten over het boek Instituten van de Staat?