ľ¹Ï¸£ÀûÓ°ÊÓ

De effecten van klimaatverandering, zoals een stijgende zeespiegel of een toename in stormfrequentie, kunnen een samenleving sterk beïnvloeden. Zo bepalen ze onder andere waar we kunnen wonen en waar we ons eten kunnen verbouwen. Uit het verleden blijkt echter dat de invloed van klimaatverandering op de samenleving niet direct gekoppeld is aan de mate van de klimaatverandering.

In het verleden waren er geen verregaande veranderingen nodig om een samenleving sterk te beïnvloeden, weten we uit onderzoek. De laat-Romeinse tijd en de Vroege Middeleeuwen (ca. 300 - 1000 na Chr., de ‘Dark Ages’) was een periode met grote veranderingen in de samenleving in Noordwest Europa. Uit archeologische gegevens blijkt dat de bevolking in die periode sterk afnam. Tegelijkertijd laten gegevens uit pollen, die een weerspiegeling van de vegetatie geven, een stijging van de hoeveelheid bos zien en een daling van de gebieden met akkerbouw.

Die veranderingen in landgebruik worden vaak toegeschreven aan de grote culturele veranderingen, zoals het vertrek van de Romeinen en het verdwijnen van handelsnetwerken; gevolgen van de ineenstorting van het Romeinse rijk. Echter, in diverse klimaatreconstructies in Noordwest Europa is te zien dat de laat-Romeinse tijd mogelijk ook natter en iets kouder was ten opzichte van de eeuwen daarvoor. Rivieren stroomden in deze periode in toenemende mate over, wat gekoppeld zou kunnen worden aan meer neerslag of een toegenomen stormfrequentie. In Nederland traden er in die periode ook grote landschappelijke veranderingen op, zoals het ontstaan van de IJssel en de Lek, en had de kust te kampen met grote zee-inbraken. Het is mogelijk dat deze landschappelijke veranderingen deels gestuurd werden door de veranderingen van het klimaat, maar vermoedelijk heeft menselijke invloed in deze periode ook een grote rol gespeeld. Het lijkt in ieder geval zeer waarschijnlijk dat deze grote landschappelijke veranderingen de Romeinse samenleving in Nederland sterk heeft beïnvloed.

Alhoewel de klimatologische veranderingen slechts klein waren gedurende de Dark Ages lijken deze door hun indirecte invloed toch bijgedragen te hebben aan de grote verschuivingen binnen de maatschappij. Verder onderzoek moet uitwijzen in hoeverre het klimaat echt doorslaggevend is geweest als initiator van de culturele veranderingen in deze periode. Wat wel duidelijk is, is dat voor een goed begrip van de effecten van klimaatverandering op de samenleving het noodzakelijk is om alles aspecten van het systeem te doorgronden.

In hoeverre en op welke wijze het klimaat en landschappelijke veranderingen hebben bijgedragen aan de culturele omslag in de  laat-Romeinse tijd en Vroege Middeleeuwen is de vraag die centraal staat in het lopende onderzoek van Rowin van Lanen, Harm Jan Pierik en Marjolein Gouw-Bouman (2012 - 2018; NWO, Geesteswetenschappen 0 360-60-110). Hun project  bestudeert deze vraag vanuit diverse invalshoeken: de archeologie, het landschap en de vegetatie en het klimaat.