Het gedeelde enthousiasme om de grote uitdagingen te bespreken
Prof. dr. Augusto Santos Silva, parlementsvoorzitter van de Republiek Portugal, bezocht op 8 juni de Universiteit Utrecht. Dit was een unieke kans voor studenten, alumni en medewerkers om deze begenadigde spreker met vele jaren ervaring in de politiek te horen spreken over hoe we democratische waarden kunnen versterken en waar nodig herstellen.
De lezing 'Institutions for Open Societies in a national and international context' was een samenwerking tussen het programma Internationalisering en Institutions for Open Societies (IOS) en op initiatief van de Portugese ambassade. Hiermee zagen we een unieke kans om studenten te inspireren over IOS-gerelateerde onderwerpen door zowel een gerenommeerde ervaringsdeskundige als academische sprekers. Er ontstond een levendige discussie tussen panelleden en het publiek over mogelijke oplossingen: het verdedigen van markten tegen ongereguleerd kapitalisme, het versterken van burgerperspectieven en het pleiten voor een terugkeer naar eenvoud om het vertrouwen te herstellen en vervreemding van burgers te voorkomen. De discussie toont zowel het belang als het enthousiasme om de grote uitdagingen van onze tijd vanuit een interdisciplinair perspectief te bespreken.
Ik heb echt genoten van de lezing van vandaag (...). Het is interessant om iemand met een lange en voorname geschiedenis in zowel de politiek als de academische wereld deze twee werelden met elkaar te horen verbinden. Dit vermogen lijkt een zeldzaamheid te zijn geworden [...]. Als filosofiestudent waardeer ik altijd pogingen om problemen vanuit zoveel mogelijk invalshoeken te benaderen, dus evenementen waar mensen uit een breed scala aan disciplines aanwezig zijn om één thema te bespreken in gemodereerde gesprekken zijn een zeer welkome aanvulling op mijn studie
Herstellen van de democratie
Tegelijkertijd was de bijeenkomst een inspirerende dialoog tussen de drie sprekers die elkaar mooi aanvulden over zowel de risico's als de kansen van institutionele democratie.
Prof Bas van Bavel, wetenschappelijk directeur van Institutions for Open Societies en voorzitter van de Social Science and Humanities Council of the Netherlands, verwoordde het belang van Institutions for Open Societies als strategisch thema van de Universiteit Utrecht nu de democratie steeds meer onder druk komt te staan door maatschappelijke uitdagingen zoals groeiend wantrouwen in overheid en media, digitalisering, groeiende sociaaleconomische en ecologische ongelijkheid en stagnerende welvaart.
, een Portugese socioloog, professor en politicus, reflecteerde op de uitdagingen en pleitte voor een positieve spiraal tussen markten, instituties en de publieke sfeer. Binnen dit kader spelen instituties een centrale rol in het versterken van democratische waarden, nu de westerse democratieën voor steeds grotere uitdagingen komen te staan. "Een zwakke institutionaliteit is een bedreiging voor open samenlevingen". De kwestie van legitimiteit (of het gebrek daaraan) is daarom van het grootste belang om verder te onderzoeken, en dit kan alleen worden gedaan door over disciplines heen samen te werken.
We need an agenda with clear roadmaps to strengthen open societies against enemies of yesterday, the endogenous risks itself, as well as its enemies of today, such as hate speech, disinformation and populism. […] For such an agenda, both humanities and social science in its broadest sense are needed
Hoogleraar staatsrecht Jurgen Goossens, deelde perspectieven op en uitdagingen voor digitaal publiek bestuur binnen open samenlevingen. "Het aanpakken van de wicked problems van vandaag leidde tot een paradigmashift in de verhouding tussen recht en bestuur van public administration en new public management naar public governance. Tegenwoordig, pakken complexe netwerken van publieke en private actoren de maatschappelijke uitdagingen van de 21e eeuw aan. Bovendien maken we volgens mij een paradigmaverschuiving mee naar digital public governance met het toegenomen gebruik en de snelle evolutie van algoritmische systemen en AI. Daar ontstaat echter een black box van diffuse verantwoordelijkheden, complexe regelgeving en publieke ontevredenheid die moet worden aangepakt om constitutionele veerkracht te versterken." Jurgen benadrukte dat de overheid het niet meer alleen kan. Publiek-private samenwerking en zinvolle burgerbetrokkenheid zijn hard nodig. In alle gevallen is vertrouwen noodzakelijk en tegelijkertijd kwetsbaar. Hij pleit daarom voor een 'by-design' benadering waarin niet alleen overeenstemming met regelgeving maar ook de burger en publieke waarden voor open samenlevingen centraal staan. Het gaat immers niet alleen om de overheid en de rechtsstaat.
Constitutional resilience is the ability of the constitutional order to deal with (digital) transformations and its threats while safeguarding the core functions and values of democracy and the rule of law
De huidige maatschappelijke uitdagingen zoals groeiende sociaaleconomische ongelijkheid, digitalisering, discriminatie, de klimaatcrisis en wantrouwen in overheid en wetenschap testen de grenzen van een open samenleving en haar belofte van een eerlijke rechtsstaat, democratie en gelijkwaardigheid. Om bij te kunnen dragen aan dit ideaal is het noodzakelijk om diverse wetenschappelijke inzichten uit allerlei disciplines te combineren en samen te werken met maatschappelijke en academische partners. Binnen ‘Institutions for Open Societies’ verbinden we wetenschappers en partners met een variëteit aan achtergronden om zich te buigen over democratie en goed bestuur, transities en welzijn, gelijkwaardigheid en diversiteit. Niet alleen in innovatief onderzoeksprojecten maar ook in het delen van onze kennis door middel van onderwijsactiviteiten en public engagement. Kijk voor meer informatie op uu.nl/ios.