“Genderneutrale aanspreekvormen zijn een oefening in burgerschap”
Hoogleraar Kunst, Cultuur en Diversiteit Rosemarie Buikema
Genderneutraliteit en -diversiteit rukken op. Steeds meer gemeentes introduceren bijvoorbeeld onzijdige toiletten en genderneutrale aanspreekvormen. Ook in de trein is ‘dames en heren’ vervangen door ‘reizigers’. In legt prof. dr. Rosemarie Buikema samen met Christine Quinan (Gender Studies) uit waarom deze schijnbaar kleine overstap in aanspreekvorm een grote impact heeft op de manier waarop mensen met elkaar omgaan.
Niet iedereen voelt zich direct thuis in de categorie ‘man’ of ‘vrouw’, maar bevindt zich ergens anders op het spectrum: interseks, queer, transgender. Toch is deze diversiteit in gender niet geïntegreerd in de manier waarop we elkaar aanspreken. De beslissing om ‘dames en heren’ te vervangen door ‘reizigers’ getuigt volgens Buikema van een bereidheid om genderdiversiteit te integreren in de dagelijkse omgang met elkaar: “In een trein doet het ertoe dat je allemaal reizigers bent en niet dat je man of vrouw bent. De vraag is dan ook gerechtvaardigd: waarom genderen we de hele tijd?”.
Wanneer iemand zich door een sekse-specifieke aanspreekvorm zoals 'dames en heren' buitengesloten voelt, moeten we niet denken: ‘wat een zeurpiet’, betoogt de hoogleraar. “Probeer je in plaats daarvan steeds te focussen op de overeenkomsten in de posities en de belangen die je met elkaar deelt.”
Voor Buikema is deze focus op gemeenschappelijkheid en inclusie één van de kernwaardes van diversiteit: namelijk dat “het binaire denken doorbroken wordt, omdat je je voortdurend in verschillende posities en in wisselende situaties bevindt. Het is goed elkaar aan te spreken op dat wat je deelt en te benoemen wat je samen doet. Dat is een oefening in burgerschap.”
democratische samenleving
Toch wordt er nog met veel scepsis naar onzijdige aanspreekvormen gekeken; de groep mensen die niet binnen het hokje ‘man’ of ‘vrouw’ past is relatief klein, dus waarom zouden we er zoveel aandacht aan besteden? Voor Buikema is het juist deze scepsis die laat zien waarom genderneutraal taalgebruik zo belangrijk is. “Deze discussie gaat niet over een onbelangrijk detail, maar is juist onderdeel van een veel groter project, namelijk: dat een democratische samenleving er ten diepste op gericht is dat ook minderheidsstandpunten gehoord worden. Ik denk dat de scepsis aangaande diversiteit aan het licht brengt dat mensen democratie opvatten als een systeem dat alleen de stem van de meerderheid honoreert.”
Twijfel en diversiteit zijn twee kanten van dezelfde medaille
Op 4 september is de officiële Opening van het Academisch Jaar met als thema Dare To Doubt, tot de grote vreugde van Buikema. Twijfel en diversiteit zijn voor Buikema namelijk twee kanten van dezelfde medaille: “Diversiteit is zeer gebaat bij het besef dat jij je altijd binnen je eigen positie bevindt.”
Ze legt uit: “Dat is maar één positie en die is gesitueerd. Die positie brengt specifieke kennis, maar ook blinde vlekken met zich mee. En dat is niet erg: dat is eigen aan het produceren van kennis, dat je je altijd binnen een specifieke context bevindt en in het gunstigste geval dat je daarvoor ook verantwoording aflegt. Twijfel in de wetenschap zou betekenen dat je beseft dat je nooit het laatste woord kunt hebben”.
Rosemarie Buikema is de voorzitter van het Graduate Programme Gender Studies en coördineert hierbinnen het GEMMA Erasmus Mundus programma. In maart dit jaar verscheen Buikema’s meest recente publicatie, bij Amsterdam ľϸӰ Press.