ľ¹Ï¸£ÀûÓ°ÊÓ

De groeve van Winterswijk levert een kijkje op een van de grote uitstervingsgolven uit het geologische verleden, blijkt uit onderzoek onder leiding van de Utrechtse aardwetenschapper Remco Bos. Daarmee heeft hij een primeur in handen: niet eerder zijn er in ons land aanwijzingen gevonden voor de zogenaamde Trias-Jura-extinctie. Dat was niet de massale uitstervingsgolf waarbij de dinosauriërs verdwenen, maar wel een die de weg vrijmaakte voor deze dieren. De bewijzen voor deze dramatische gebeurtenissen liggen bij Winterswijk bijna letterlijk voor het oprapen.

201 miljoen jaar geleden kwam er een einde aan ongeveer een kwart van alle diersoorten in zee en ontelbare soorten reptielen aan land. Daarmee maakte het tijdperk van het Trias plaats voor dat van de Jura. Het was al bekend dat grootschalig vulkanisme daarvoor verantwoordelijk was. Eerder dit jaar toonde Bos aan dat een wereldwijde kwikvergiftiging, het resultaat van die vulkaanuitbarstingen, een cruciale rol speelde in de massale uitstervingsgolf. Ook vond hij aanwijzingen voor verhoogde kwikconcentraties in perioden lang na de uitstervingsgolf: het giftige metaal bleef nog 2 miljoen jaar aanwezig in de bodem. Dat leidde hij af uit de talloze misvormingen in varensporen die hij aantrof in oude aardlagen in Duitsland.

Ontbossing

Nu heeft Bos dus ontdekt dat de Trias-Jura-extinctie ook in ons land zijn sporen heeft nagelaten. Met een geavanceerde grondboor haalden Bos en zijn team bodemmonsters uit de bovenste grondlagen van de Winterswijkse groeve. Uit laboratoriumonderzoek van de boorkernen bleek dat het hier ging om materiaal uit de laatste fase van het Trias. De microfossielen (stuifmeel) uit deze bodemmonsters wezen ook op een stapsgewijze ontbossing in deze periode. De bomen van het Trias moesten namelijk geleidelijk aan terrein prijsgeven aan varens, hardnekkige planten die minder moeite hebben met een verstoorde omgeving, zo was al uit ander onderzoek gebleken. Die verstoring was weer het gevolg van de massale vulkaanuitbarstingen, zo concludeerden de onderzoekers uit geochemische analyses.   

Een completer verhaal

Een vergelijking van deze bevindingen met de onderzoeksresultaten uit andere Europese boringen bevestigen het verloop van de uitstervingsgolf. Dankzij het onderzoek van Remco Bos wordt het verhaal van de Trias-Jura-extinctie dan ook weer iets completer. Het toont bovendien eens te meer het belang aan van de Winterswijkse groeve voor de geologie, want er zijn in Nederland niet veel plekken waar zulke oude aardlagen onderzocht kunnen worden. Grote delen van ons land zijn geologisch gezien namelijk zeer jong en voornamelijk het resultaat van de werking van rivieren en de zee. Winterswijk en omgeving (maar ook het krijtland in Zuid-Limburg) vormen hierop een uitzondering en leveren de geologie dan ook waardevolle informatie. Overigens lagen deze gebieden ooit veel zuidelijker, ter hoogte van de huidige Perzische Golf.

Uitstervingsgolven

Uit het geologische verleden zijn vijf grote uitstervingsgolven bekend. Behalve de Trias-Jura-extinctie zijn dat onder andere die van de Krijt-Paleogeengrens van 66 miljoen jaar geleden (de bekendste, waarbij de dino’s het loodje legden) en de Perm-Trias-extinctie van 251 miljoen jaar geleden (de grootste, waarbij 95% van al het zeeleven verdween). Onderzoek naar massa-extincties kan ons helpen met het identificeren van de risicofactoren voor het verdwijnen van soorten. De huidige achteruitgang van de biodiversiteit wordt namelijk gezien als een mogelijke zesde massa-extinctie.

Artikel

Remco Bos, Roel-Jan van Zonneveld, Jelle Reumer, Geert-Jan Vis, Nico Janssen, Teun Everwijn, Appy Sluijs, Bas van de Schootbrugge, ‘A high-resolution palynological and geochemical study on the onset of the end-Triassic mass-extinction based on a new cored succession at Winterswijk (the Netherlands)’, Geological Magazine, Volume 161 (2024), e17,