Eenzaamheid over de wereld: voelen jongeren uit verschillende culturen zich hetzelfde?
Is eenzaam voelen voor iedereen op de wereld hetzelfde? Zijn jongeren uit culturen waar familie meer centraal staat misschien minder eenzaam? Luzia Heu onderzoekt hoe cultuur gevoelens van eenzaamheid beïnvloedt. “We ontdekten dat mensen eenzaamheid best wel hetzelfde ervaren, ongeacht waar ze wonen: hoe mensen eenzaamheid uitlegden, verschilde meer tussen individuen dan tussen culturen.”
Wat inspireerde je om cross-cultureel en interdisciplinair onderzoek te doen?
"Toen ik opgroeide, voelde ik me vaak niet thuis in de normen om me heen. In mijn tienerjaren vonden mijn leeftijdsgenoten het ‘niet cool’ om je best te doen op school of om niet veel alcohol te drinken. Volwassenen leken aan te nemen dat niet in opstand komen tegen mijn ouders op de een of andere manier ongezond was. Ik was vrij onafhankelijk en woon nu al meer dan tien jaar op meer dan 1000 kilometer afstand van mijn familie. Toch was ik als puber in de Oostenrijkse cultuur zowel ‘niet cool’ als ‘wanorderlijk’.
Deze persoonlijke ervaring opende mijn ogen voor hoe erg onze waarden, gedragingen en sociale oordelen worden gevormd door culturele normen. Toen ik leerde dat in veel culturen rebellie in de puberteit zeldzaam is en weglopen bij familie ongebruikelijk, begon ik te begrijpen hoezeer de sociale context van invloed is op wat als ‘normaal’ of acceptabel wordt gezien. Dit besef was bevrijdend en liet me zien dat veel psychologische en sociale dynamieken niet universeel zijn, maar sterk variëren binnen sociale en geografische contexten.
Dit inzicht leek me ook van cruciaal belang voor sociaal-wetenschappelijk onderzoek, waar bevindingen vaak worden gegeneraliseerd ondanks het feit dat ze meestal gebaseerd zijn op westerse, hoogopgeleide steekproeven. Veel van wat we denken te weten over ‘adolescenten’ is gebaseerd op een beperkte context, en ik wilde de invloed van verschillende sociale en culturele invloeden op psychologische processen onderzoeken. Dit leidde me op natuurlijke wijze naar interdisciplinair werk, waarbij ik psychologie, sociologie en antropologie combineerde. Ik heb nooit goed begrepen waarom we ons beperken tot starre disciplinaire grenzen. Waarom zouden we ons beperken tot één methodologie of theoretisch kader als een bredere benadering een beter antwoord kan geven op de vragen die ons bezighouden? Voor mij was interdisciplinariteit geen expliciet doel, maar een natuurlijk gevolg van het gebruik van de instrumenten die het beste pasten bij de vragen die ik wilde onderzoeken."
Op welk werk ben je het meest trots?
"Een onderzoek waardoor ik eenzaamheid veel beter begrijp, was waarbij we 42 mensen uit India, Egypte, Bulgarije, Israël en Oostenrijk interviewden. Zij vertelden hun definities, oorzaken en remedies voor eenzaamheid. We wilden weten of eenzaamheid hetzelfde betekent in verschillende culturen, wat cruciaal is omdat veel onderzoeken eenzaamheid vergelijken tussen landen zonder zich af te vragen of het concept overal op dezelfde manier wordt begrepen.
We vonden dat mensen eenzaamheid best hetzelfde ervaren, ongeacht waar ze wonen: definities van eenzaamheid verschilden meer tussen individuen dan tussen culturen. Het afnemen van deze diepte-interviews gaf me een veel rijker begrip van eenzaamheid dan ik ooit had gevonden in de onderzoeksliteratuur, en ik was dankbaar dat ik deze verschillende perspectieven kon delen door middel van papers, media-interviews, openbare lezingen en zelfs een verzameling videoclips op onze website loneliness-across-cultures.com. Dit project was vooral de moeite waard omdat het stemmen bevatte uit landen die vaak ondervertegenwoordigd zijn in onderzoek.
Een onverwachte bonus was dat deelname aan deze interviews mensen leek te helpen hun leven te verrijken. Sommige deelnemers voelden een gevoel van opluchting omdat ze verhalen hadden gedeeld die ze nooit eerder aan iemand hadden verteld, terwijl anderen wilden dat hun ervaringen anderen zouden bereiken die hetzelfde voelden. Dit was een krachtige herinnering dat simpelweg luisteren naar de ervaringen van mensen en daar ruimte voor maken zonder te oordelen helend kan zijn, vaak meer dan een wetenschappelijk artikel dat we daarna schrijven."
Sommige deelnemers voelden een gevoel van opluchting omdat ze verhalen hadden gedeeld die ze nooit eerder aan iemand hadden verteld, terwijl anderen wilden dat hun ervaringen anderen zouden bereiken die hetzelfde voelden.
Wat kan de praktijk met deze bevindingen?
"Veel eenzaamheidsinterventies richten zich op het vergroten van sociaal contact, in de veronderstelling dat eenzaamheid het gevolg is van een gebrek aan interactie. De meeste mensen die ik interviewde voelden zich echter eenzaam om redenen die niets te maken hadden met isolement. Hun eenzaamheid kwam voort uit interpersoonlijke conflicten, scheidingen, verlies, verre familierelaties of gewoonweg niet passen in de sociale normen. Anderen voelden zich eenzaam door weinig sociale energie, hoge verwachtingen van relaties of doordat ze zich snel afgewezen voelden.
Dit suggereert dat we gevarieerde interventies nodig hebben die specifieke oorzaken van eenzaamheid aanpakken in plaats van een standaard aanpak die gericht is op meer socialiseren. Psychotherapie zou mensen bijvoorbeeld kunnen helpen om de perceptie van anderen als vijandig of onbetrouwbaar, die geworteld kan zijn in verre familierelaties, bij te stellen. Steungroepen zouden verlichting kunnen bieden voor mensen die zich vaak afgewezen voelen omdat ze tot een gemarginaliseerde groep behoren.
Ons onderzoek toont ook aan dat effectieve interventies afhankelijk zijn van inzicht in lokale, sociale of culturele normen. Normen beïnvloeden hoe vaak bepaalde eenzaamheidsrisico's voorkomen en bepalen welke factoren het sterkst verbonden zijn met eenzaamheid in een bepaalde context. Kennis van het culturele landschap kan ons dus helpen interventies te ontwerpen die de juiste mensen bereiken en de meest impactvolle oorzaken aanpakken.
Tot slot beschreven veel jongeren met wie ik sprak eenzaamheid als een gevoel niet begrepen te worden. Alleen al praten met anderen met soortgelijke gevoelens maakte vaak al een verschil voor hen. Door mijn onderzoek te verspreiden via video's, blogposts, openbare lezingen, media-interviews en een aankomende podcast, heb ik geprobeerd het idee te delen dat eenzaamheid geen eenzame, unieke ervaring is, maar iets wat veel mensen meemaken. Het uitdagen van stereotypen over eenzaamheid, zoals het idee dat eenzame mensen altijd sociaal geïsoleerd zijn, kan mensen ook helpen zich minder alleen te voelen en zich meer open te stellen."
Wat motiveert je om te blijven in dit onderzoeksveld?
"Eenzaamheid is iets wat bijna iedereen ervaart, maar toch wordt het nog steeds verkeerd begrepen en gestigmatiseerd in gewone gesprekken, de media en zelfs in onderzoek. Het doorbreken van de stereotypen en misvattingen over eenzaamheid is wat me gepassioneerd houdt over dit werk, zelfs na negen jaar. Ik ben ook erg geïnteresseerd in wat mensen ernstig of chronisch eenzaam maakt. Eenzaamheid is een normale menselijke ervaring en slechts sommige mensen herstellen er niet van. Er valt dus nog veel meer te ontdekken op weg naar effectieve eenzaamheidsinterventies. Met mijn kwalitatieve onderzoek hoop ik echter compassie en acceptatie te bevorderen door duidelijk te maken dat eenzaamheidservaringen voor de meesten van ons veel diverser en herkenbaarder zijn dan vaak wordt voorgesteld."
Over Luzia Heu
Na een bachelor in psychologie aan de Universiteit van Wenen (Oostenrijk), voltooide Luzia een onderzoeksmaster in gedrags- en sociale wetenschappen en een PhD in culturele psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Luzia werkt nu als universitair docent Interdisciplinaire Sociale Wetenschappen aan de Universiteit Utrecht, waar ze onderzoek doet naar eenzaamheid in verschillende culturen, non-conformiteit aan sociale normen, de ontwikkeling van chronische eenzaamheid en ruimtelijke eenzaamheidsinterventies. Ze gebruikt kwalitatieve en kwantitatieve methoden en integreert literatuur en bevindingen in nieuwe theorieën. Luzia communiceert actief over haar bevindingen via video's, blogposts en een .
Dit artikel is eerder gepubliceerd in het tijdschrift Our planet, our youth, our future!
Dit magazine, Our Planet, Our Youth, Our Future! onderzoekt de wereldwijde verbanden tussen het welzijn van jongeren, duurzaamheid en de gezondheid van de planeet. Door te luisteren naar en samen te werken met jongeren proberen onderzoekers van de Universiteit Utrecht en het UMC Utrecht vorm te geven aan een rechtvaardigere, duurzamere wereld. Het magazine is een gezamenlijke uitgave van Dynamics of Youth, UGlobe en Child Health (UMC Utrecht).