ľ¹Ï¸£ÀûÓ°ÊÓ

Tijdens de opening van het academisch jaar 2025 reikte François Kristen, onderzoeksdirecteur Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit Utrecht, de G.J. Wiarda-prijs uit aan Cristiana Santos, voor een onderzoek waarvan zij medeauteur was, over toestemmingsbanners op commerciële en niet-commerciële websites en apps. Volgens de jury behandelt dit interdisciplinaire onderzoek "een onderwerp waar iedereen bijna dagelijks mee te maken krijgt, maar de meesten van ons bedenken niet waarvoor we toestemming geven – we klikken gewoon op de knoppen."

Cristiana Santos, universitair docent Recht en Technologie aan de Universiteit Utrecht, voerde het onderzoek uit samen met , voerde het onderzoek uit samen met Onderzoeksdirecteur computerwetenschappen bij Inria (een Frans nationaal onderzoeksinstituut op het gebied van de informatica en de toegepaste wiskunde) en , universitair hoofddocent aan de Luddy School of Informatics, Computing, and Engineering in Indiana, Verenigde Staten. Als team ontvingen ze eerder dit jaar een prestigieuze prijs, t CNIL is een onafhankelijke Franse toezichthoudende autoriteit op het gebied van informatietechnologie en vrijheden. In Utrecht hield de jury bij de keuze van dit wetenschappelijke artikel voor de G.J. Wiarda-prijs geen rekening met de Franse prijs, maar met de kwaliteit van het artikel.

Twee aparte werelden

Het onderzoek, ", gepubliceerd in de Harvard Journal of Law & Technology, stelt mismatches vast tussen wettelijke richtlijnen en gebruikersonderzoeken naar toestemmingsbanners op websites (zoals cookiebanners). Cristiana Santos: "Databrokers bouwen profielen op basis van onze online browsegeschiedenis, aankoopgedrag en appgebruik. Ze verkopen die data aan bedrijven, bijvoorbeeld banken of verzekeringsmaatschappijen. De beslissing die je neemt door cookievoorkeuren te accepteren of te weigeren, kan een grote impact hebben. Mensen realiseren zich vaak niet waar ze mee akkoord gaan wanneer ze op 'ja' klikken."

Databrokers bouwen profielen op, gebaseerd op ons online gedrag. Mensen realiseren zich vaak niet waar ze mee akkoord gaan wanneer ze op 'ja' klikken.

Dark patterns

De Jury van de G.J. Wiarda Prijs schrijft in haar rapport "Het artikel toont duidelijk aan dat het wettelijk kader veel ruimte laat aan ontwerpers van websites en apps. Daardoor is er een kans op het gebruik van manipulatieve tactieken, ook wel bekend als dark patterns. Gebruikersonderzoeken tonen aan dat deze dark patterns de keuzes van gebruikers, onze keuzes, beïnvloeden."

Transdisciplinair onderzoek

De jury prees de transdisciplinaire methodologie van het onderzoek, die kennis en inzichten uit de informatica, gegevensbeschermingswetgeving en design combineert. "De transdisciplinaire methodologie wordt uitgebreid uitgelegd, en er wordt uitgelegd hoe Cristiana als jurist samenwerkte met Nataliia Bielova als computerwetenschapper en Colin M. Gray als onderzoeker in design. Meerdere figuren en tabellen worden gebruikt om de methodologie, de soorten banners, de gebruikersstudies, de ontwerpparameters, enzovoort, visueel te presenteren."

"Het goed gestructureerde artikel presenteert de resultaten van de analyses van de richtlijnen, de geïdentificeerde elf hiaten en vijf inzichten. Het besluit met bruikbare aanbevelingen voor toezichthouders en de auteurs zijn voorstander van een verdere ontwikkeling van de standaardisatie van toestemmingsinterfaces. Dus geen twee aparte werelden, maar twee werelden samengebracht!" 

Over de G.J. Wiarda Prijs

The G.J. Wiarda Prijs is ingesteld door het bestuur en de onderzoeksraad van het departement Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Utrecht. De prijs beloont excellente publicaties. Er is een prijs voor ervaren onderzoekers en sinds 2025 ook een  G.J. Wiarda prijs voor onderzoekstalent. Die is gegeven aan Hylke Jellema voor zijn paper ‘Perpetrator knowledge: a Bayesian account’, Law, Probability and Risk, 2024, 23, p. 1-21. De prijs is vernoemd naar  prof. Gerard Wiarda, tussen 1947 en 1950 hoogleraar Administratief Recht in Utrecht en oud-voorzitter van de Hoge Raad.

De jury

De jury bestond uit vertegenwoordigers van verschillende onderzoeksgroepen van Rechtsgeleerdheid

• namens het Montaigne Centre, Katharine Fortin
• namens RENFORCE, Cedric Ryngaert
• namens UCALL, Emanuel van Dongen
• namens UCERF, Joost Huijer
• namens UCWOSL, Chris Backes.

Voorzitter van de jury was François Kristen, onderzoeksdirecteur Rechtsgeleerdheid.