ľ¹Ï¸£ÀûÓ°ÊÓ

Hoe kunnen algoritmes zo worden ingezet dat ze niet discrimineren? Hoe kan een gemeente drones gebruiken zonder dat mensen dit storend vinden? Leidt grootschalige opslag van data niet tot een enorme CO2 footprint? Veel overheidsorganisaties worstelen met deze en vergelijkbare vragen over verantwoorde besluitvormingstrajecten rondom digitalisering en de implementatie van digitaliseringsprojecten. De Code Goed Digitaal Openbaar Bestuur (CODIO) kan daarbij helpen. Voor de CODIO is nu een concreet instrument ontwikkeld om organisaties te helpen goed digitaal bestuur vorm te geven. Want goed bestuur is, juist in het digitale tijdperk, van groot belang. 

Overheden functioneren binnen wettelijke kaders en voor sommige vragen, bijvoorbeeld rondom privacy, bieden deze kaders vrij heldere antwoorden. Voor veel vragen over de invloed die digitale technologieën kunnen hebben op publieke waarden zoals inclusie, autonomie en effectief bestuur, zijn de antwoorden veel minder concreet. De Code Goed Digitaal Openbaar Bestuur (CODIO) helpt overheidsorganisaties om antwoorden te vinden op deze vragen en om zo goed digitaal bestuur vorm te geven. CODIO vormt daarmee een instrument dat voor zowel bestuurders als ambtenaren om gezamenlijk invulling te geven aan goed digitaal bestuur. 

Nieuwe ontwikkelingen, nieuwe CODIO

De Code Goed Digitaal Openbaar Bestuur (CODIO) is in 2021 door het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO) ontwikkeld. In opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken hebben de Universiteit Utrecht en Berenschot zich in hun onderzoek gericht op de doorontwikkeling van het reeds bestaande CODIO- waardenkader naar een praktisch toepasbaar CODIO- instrument voor overheidsorganisaties. 

Een concreet en praktisch instrument

Voor de doorontwikkeling van CODIO hebben de onderzoekers niet alleen een update gegeven aan het eerdergenoemde waardenkader, maar ook een concreet, praktisch toepasbaar instrument ontwikkeld, inclusief handleiding. Zij hebben dit instrument in de praktijk getest bij de Gemeente Rotterdam, de Sociale Verzekeringsbank, de Provincie Noord-Brabant en het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.

CODIO Instrument

Het CODIO instrument bevat zowel een strategische module als een module voor projecten:

CODIO Strategie biedt bestuurders een module om de hoofdlijnen van goed digitaal bestuur te verankeren vanuit het strategisch perspectief van de organisatie. De module bestaat uit een reeks stappen die moeten worden uitgevoerd, waarbij de verantwoordelijkheid hoofdzakelijk bij de bestuurder(s) ligt. Denk hierbij aan keuzen over de opslag van data, richtlijnen bij de uitvoering van IT-projecten en afspraken over verantwoordelijkheden voor goed digitaal bestuur. 

CODIO Strategie is tijdens de pilotfase door bestuurders van de gemeente Rotterdam ingezet voor het identificeren van strategische accentwaarden rondom algoritme governance. De bijeenkomst resulteerde in een overzicht van waarden die extra aandacht verdienen, zoals menselijke eindverantwoordelijkheid, controleerbaarheid en transparantie. Deze waarden geven enerzijds richting geven bij het uitvoeren van projecten, maar werden ook in de vorm van een brief met daarin een verantwoording van de keuze voor de waarden gedeeld en besproken met de gemeenteraad.   

CODIO Project helpt die organisaties om de keuzes rondom publieke waarden in IT-projecten expliciet te maken. De module omvat een workshop waarin deelnemers, zowel intern als extern, publieke waarden en principes van goed digitaal bestuur bespreken.

CODIO Project is door het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier ingezet voor het reflecteren op Generatieve AI tools. Een groep van twaalf ambtenaren van verschillende afdelingen heeft in een gezamenlijke workshop publieke waarden geïdentificeerd die een rol spelen bij de toepassing van Generatieve AI en acties geïdentificeerd zoals de waarden inclusiviteit, privacy en risicobewustzijn – om deze waarden te borgen in de organisatie. Daarnaast kwam uit de reflectie naar voren dat een workshop niet alleen relevant is voor nieuwe technologische toepassingen maar ook voor bestaande, lopende IT-projecten.

Aanbevelingen voor borging in de organisatie 

Goed digitaal bestuur vergt geen eenmalige maar doorlopende aandacht. Daarom is borging van het gebruik van het CODIO- instrument van groot belang. Borging van publieke waarden vergt zowel acties op het niveau van de hele organisaties als specifieke acties in een project. 

Uit het onderzoek zijn een aantal mogelijke acties vaar voren gekomen die aan de borging van CODIO kunnen bijdragen:
 

• Het instrument systematisch integreren in bestaande processen en governance structuren.
• CODIO Strategie ook verbinden aan bestuurscycli en CODIO Project gebruiken bij digitaliseringsprojecten.
• Multidisciplinaire samenwerking en de betrokkenheid van verschillende expertisegebieden zijn cruciaal bij de implementatie.
• Verantwoordelijkheden duidelijk definiëren; kennis en vaardigheden vergroten en; een cultuur van ethisch bewustzijn bevorderen.
• Een centrale databank aanleggen met resultaten van CODIO Project voor de opbouw van ‘moresprudentie’ en aanpassing van de strategieën op basis van opgedane ervaringen.
• Externe experts de uitkomsten van de modules laten valideren om de kwaliteit en relevantie te waarborgen. 

Van goed gesprek naar actie

Er is geen one-size-fits-all oplossing voor het borgen van publieke waarden. Een goed ethisch gesprek vormt de basis voor een specifieke aanpak. Wie moet daar bij zijn? Waar moet het over gaan? CODIO presenteert de kaders voor dit gesprek.

Een goed gesprek leidt echter pas tot resultaat als er ook actie wordt ondernomen. CODIO bevat daarom een actiegerichte aanpak van vier stappen: (1) het bepalen van de startsituatie, (2) de afweging van publieke waarden, (3) de stap van reflectie naar actieplan en (4) de realisatie van het actieplan.

Onderzoeksteam

Dit onderzoek is uitgevoerd door onderzoekers van de Universiteit Utrecht, in samenwerking met Berenschot. Betrokken onderzoekers: Albert Meijer, Erna Ruijer, Rosa-May Postma, Lisa de Graaf, Jurgen Goossens en Iris Muis.

Meer informatie

Wil je meer over CODIO? Download de CODIO handleiding of neem contact op met Erna Ruijer: h.j.m.ruijer@uu.nl