ľ�ϸ���Ӱ��

Tweeëntwintig onderzoekers aan de Universiteit Utrecht (UU) , het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMC Utrecht) en het Prinses Maxima Centrum (PMC) ontvangen ieder een Vidi-beurs van maximaal 850.000 euro. Vidi’s worden jaarlijks door NWO toegekend en stellen de laureaten in staat om in de komende vijf jaar een vernieuwende onderzoekslijn te ontwikkelen en hun onderzoeksgroep verder uit te breiden. NWO heeft dit jaar in totaal 149 wetenschappers Vidi-financiering toegewezen.

18 van de 22 Utrechtse Vidi’s worden toegekend aan wetenschappers van de universiteit: zeven bij de faculteit Bètawetenschappen, zes bij de faculteit Geesteswetenschappen, twee bij zowel de faculteit Geowetenschappen als de faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie, en een bij de faculteit Sociale Wetenschappen. Daarnaast zijn er twee Vidi’s toegekend aan onderzoekers van het UMC Utrecht, en twee aan onderzoekers van het Prinses Máxima Centrum.

Lees hieronder meer over de Vidi-projecten die zijn toegekend aan Utrechtse wetenschappers (per faculteit op alfabetische volgorde) of lees het met het volledige overzicht van toegewezen Vidi-projecten.

Faculteit Bètawetenschappen

Dr. Dorota Kawa: Microben voor Stressbestendige Wortels

Klimaatbestendige planten moeten weerbaar zijn tegen allerlei vormen van stress. In dit project onderzoeken we hoe bepaalde bodembacteriën de wortels van gewassen beïnvloeden, zodat deze beter bestand zijn tegen verschillende soorten stress.

Bodemmicroben kunnen veranderingen teweegbrengen in de wortelcellen van planten, waardoor lagen gevormd worden die planten beschermen tegen droogte, overstromingen en plagen. We gaan bestuderen welke combinatie van microben nodig is om wortels optimaal te beschermen en hoe de interacties tussen microben en gewassen versterkt kunnen worden. Deze kennis zal bijdragen aan de ontwikkeling van “wortelprobiotica”, die gewassen bestand maken tegen extreme omgevingsomstandigheden

Dr. Matteo Monai: Good Vibes – Katalyse stimuleren door vibraties

Ik ben vereerd en enthousiast om aan het werk te gaan met mijn VIDI-beurs. Het project stelt ons in staat om de interessante verschijnselen te bestuderen die we hebben gezien bij het toepassen van mechanische trillingen op katalysatoren.

Katalysatoren zijn essentieel voor een groenere chemische industrie, omdat ze de algehele energieconsumptie van reacties kunnen verlagen. Hun huidige prestaties onder stabiele omstandigheden zijn echter beperkt. Dit onderzoek heeft een nieuwe aanpak: het gebruik van geluidsgolven om katalysatoren te laten 'dansen' door ze uit te rekken op hoge frequenties (100–1000 Hz). 

Het effect hiervan is onlangs door het onderzoeksteam aangetoond; waterstofproductie werd met een factor 30 verbeterd. De onderzoekers willen nu leren begrijpen hoe stimulatie door dynamische stress werkt en hoe dit de selectiviteit en stabiliteit van katalysatoren beïnvloedt in belangrijke reacties voor groene chemie transitie, zoals CO₂-conversie.

Dr. Paige Randall North: Proof assistants, op bestelling gemaakt

Er is een revolutie gaande in de wiskunde: de invoering van computerondersteunde proof assistants belooft de praktijk van de wiskunde te veranderen en misschien zelfs de wiskunde zelf. Dit project zal helpen om die toekomst te realiseren.

De wetenschappelijke en technische hoogstandjes die onze moderne wereld vormen, zijn afhankelijk van de juistheid van de onderliggende wiskunde. Naarmate wiskunde steeds complexer wordt, worden betere verificatiemethoden essentieel. In dit project gaan we wiskundige fundamenten ontwikkelen voor software, die we proof assistants noemen. Deze zullen automatisch de juistheid van wiskunde verifiëren. 

De theoretische basis is bedoeld om de ontwikkeling van effectievere verificatietools te ondersteunen die zijn afgestemd op specifieke wiskundige contexten. Dit werk zal bijdragen aan een toekomst waarin de complexiteit van de wiskunde die kan worden ontwikkeld niet langer wordt beperkt door de capaciteit van het menselijk brein.

Dr. Tim Ophelders: Algoritmes voor het vergelijken van Geometrische Netwerken

Met deze toekenning kan ik methoden ontwikkelen voor het volgen van netwerken. Ik verwacht dat geomorfologen deze al op korte termijn zullen gebruiken voor de analyse van rivieren.

Netwerken in vakgebieden als biologie, geologie en logistiek evolueren geometrisch over tijd. Bestaande methoden hebben er moeite mee om veranderingen als gevolg van externe factoren efficiënt bij te houden, vooral wanneer ze de structuur van een netwerk beïnvloeden. Dit onderzoek pakt deze uitdagingen aan door contextbewuste maten voor gelijkenis te ontwikkelen voor het volgen van netwerken, wat verbeterde monitoring mogelijk maakt voor toepassingen zoals infrastructuuronderhoud.

Dr. Daniel Tamarit: Evolutie van complexe genomen die dateren van vóór de oorsprong van eukaryoten

Archaea vormen een belangrijke tak van het leven waar nog veel over onbekend is. We gaan hun genomen bestuderen om inzicht te krijgen in hoe complex leven is geëvolueerd.

Al het meercellige leven bestaat uit cellen met een celkern (eukaryoten). Dit type cel is ontstaan uit een groep Archaea, één van de drie domeinen in de stamboom van het leven. Deze archaea hadden grote en complexe genomen. Inzicht in hoe hun genomen evolueerden is essentieel om het ontstaan van complex leven te begrijpen. In dit project gaan we de evolutie van archaeale genomen bestuderen. We gebruiken fylogenomica en grootschalige evolutionaire genomica om de architectuur van archaea-genomen en hun onderliggende mechanismen te begrijpen, wat de oorsprong van de complexe genomen in de archaeale voorouders van eukaryoten zal verhelderen.

Dr. Arnaud Thevenon-Kozub: Slimmere Kunststoffen: Ontworpen voor Recycling en Duurzaamheid

Met dit project kunnen we kunststoffen opnieuw uitvinden, zodat ze vanaf het begin zijn gemaakt om te worden hergebruikt en gerecycled.

Plastics zitten in zo ongeveer alle spullen die we dagelijks gebruiken, van verpakkingen tot elektronica. Helaas wordt bij het ontwerpen en produceren van plastics bijna nooit rekening gehouden met de vraag wat ermee moet gebeuren als het plastic aan het eind van zijn levensduur zit. Chemicus Arnaud Thevenon-Kozub wil daar verandering in brengen. 

In zijn Vidi-project wil hij de weg vrijmaken voor kunststoffen die van meet af aan circulair zijn ontworpen. De onderzoeker ontwikkelt chemische katalysatoren die op moleculair niveau precies kunnen sturen hoe de meest gebruikte kunststoffen, de zogenoemde polyolefinen, worden opgebouwd. Door een kleine hoeveelheid CO₂ als ‘zwakke schakels’ in te bouwen in de kunststofketens, behouden de materialen hun sterke eigenschappen, maar krijgen ze nieuwe voordelen. Zo kunnen ze gemakkelijker worden gerecycled en opnieuw worden gebruikt. Met dit onderzoek wil Thevenon-Kozub de kringloop van hardnekkige plastics sluiten.

Dr. Lisa Tran: Bio-geïnspireerde assemblage voor sterke, levendig gekleurde materialen

De natuur laat zien hoe je materialen kunt maken die zowel supersterk als mooi zijn. Door daarvan te leren, kunnen we nieuwe duurzame materialen ontwikkelen.

In de natuur komen de mooiste én sterkste materialen voor. Denk aan de glanzende pantsers van sommige kevers, die tegelijk kleurig en bijzonder stevig zijn. Zulke materialen ontstaan uit piepkleine, spiraalvormig geordende bouwstenen die zowel licht verspreiden als krachten verdelen. Met dit voorbeeld van moeder natuur in het achterhoofd, wil natuurkundige Lisa Tran hun schoonheid en veerkracht nabootsen. Ze gebruikt daarvoor cellulose, het belangrijkste bestanddeel van plantvezels.

In haar Vidi-project onderzoekt Tran hoe cellulose-nanokristallen zich microscopisch laten sturen om dunne oppervlakken te vormen die sterk én helder van kleur zijn, zonder gebruik van pigmenten. Door extreem nauwkeurig te meten hoe deze deeltjes zich ordenen en samenwerken, wil Tran duurzame coatings ontwikkelen die stevigheid combineren met natuurlijke glans. Haar onderzoek kan leiden tot milieuvriendelijke alternatieven voor onder meer verf en allerlei andere materialen.

Faculteit Geesteswetenschappen

Dr. D. Alinejad: Gemediatiseerde wetenschap: uitbreiding van hoe we de invloed van sociale media op klimaatdesinformatie bestuderen

Wat gebeurt er met wetenschappelijke kennis over klimaatverandering wanneer deze wordt omgezet in sociale media-inhoud? Het Mediated Science-project legt uit hoe krachtige sociale mediaplatforms niet simpelweg wetenschappelijke kennis over klimaatverandering aan het publiek leveren, maar op meerdere manieren tegelijkertijd ingrijpen om die kennis te transformeren. Daarbij wordt een nieuwe methode gebruikt, die analyse van het sociale-mediagebruik van wetenschapscommunicatoren combineert met het bestuderen van platformbeleid over (des)informatie. De uitkomsten van het project zullen nieuw licht werpen op hoe de opkomst van machtige platforms klimaatcommunicatie en -desinformatie beïnvloedt, met toepassingen voor de wetenschapscommunicatiepraktijk.

Dr. G. Colpani: Fantastische onderwerpen: queer intellectuelen en hun archieven

Intellectuelen zoals schrijvers en kunstenaars hebben altijd een fundamentele rol gespeeld in queer gemeenschappen en bewegingen. Hun werk helpt om vorm en betekenis te geven aan gender en seksuele identiteiten die lange tijd buiten de dominante cultuur zijn gehouden, terwijl het tegelijkertijd de transformaties van deze gemarginaliseerde identiteiten, gemeenschappen en bewegingen gaandeweg vastlegt. Daarom bestudeert dit project drie Europese archieven van dergelijke queer intellectuelen als bewaarplaatsen van zowel creatief werk als historische gegevens. Door deze studie zal het project een theorie ontwikkelen over de queer intellectueel en een beter begrip van de specifieke kenmerken van de archieven van queer intellectuelen.

Dr. P. Corduwener: Democratie en de (de-)regulering van de media in Europa, jaren 1970-2000

De regulering van de media is cruciaal voor de toekomst van de democratie in Europa, en de druk om het huidige model te herzien is groter dan ooit. Maar waar komt dit model vandaan, en waarom blijkt het zo hardnekkig bestand tegen verandering? Dit project onthult hoe en waarom de overheid zich in het laatste kwart van de twintigste eeuw terugtrok uit de regulering van radio en televisie, en hoe dit de regulering van het internet beïnvloedde. Het legt de wortels bloot van ons huidige mediareguleringsmodel en biedt een nieuw perspectief op de crisis van het naoorlogse consensusmodel van democratie.

Dr. L.S. Costiner: Kunstzinnige algoritmen: een computationele studie naar artistieke samenwerking in het Perugia van de Renaissance

De Renaissance wordt vaak gezien als het tijdperk van het artistieke genie, waarin figuren als Leonardo, Michelangelo en Rafaël meesterwerken schiepen uit goddelijke inspiratie. In werkelijkheid draaide het om sjablonen, overtrekpapier en samenwerking: kunstenaars deelden ontwerpen, kopieerden routinematig en werkten intensief samen. Dit project ontwikkelt nieuwe digitale tools—op basis van computer vision, artificiële intelligentie en 3D-modellering—om werkplaatsdynamiek en artistieke samenwerking bloot te leggen. Met de focus op Perugia (ca. 1475–1525) biedt het een nieuw digitaal kader voor kunstonderzoek en werpt het een nieuw licht op de collectieve aard van Renaissancekunst.

Prof. Dr. S.E. de Haan: Divers, ongeordend of ‘gewoon ik’? Evaluatie van betekenisgevende praktijken in de geestelijke gezondheidszorg

Er zijn veel verschillende manieren om psychische problemen te begrijpen. De manier waarop je je problemen begrijpt, beïnvloedt hoe je over jezelf en je mogelijkheden denkt. En hoe anderen er betekenis aan geven, beïnvloedt hun kijk op jouw (on)mogelijkheden. Maar wat is een behulpzame manier om psychische problemen te begrijpen? In dit project onderzoeken we in ggz-instellingen hoe mensen betekenis geven aan psychische problemen. Vervolgens ontwikkelen we criteria voor behulpzame manieren van betekenisgeving, en onderzoeken we hoe dit proces van betekenisgeving op een ethische manier kan verlopen, die recht doet aan de kennis en perspectieven van cliënten, naasten en hulpverleners.

Dr. N. Kerssens: Het digitale klaslokaal terugwinnen: het waarborgen van publieke waarde in het Europese onderwijs in het tijdperk van big tech en AI (RECLaiM-EDU)

Nu steeds meer scholen in Europa gebruik maken van AI-tools van Big Tech bedrijven (EdTech), komen publieke waarden in het onderwijs onder toenemende druk te staan. RECLaiM-EDU onderzoekt hoe scholen publieke waarden kunnen beschermen door digitale autonomie te versterken. Daarvoor bestuderen we baanbrekende Europese initiatieven die innovatie in het publieke belang bevorderen: 1) (AI-)EdTech co-ontwerpen; 2) ontwikkelen van impact assessment systemen voor (AI-)EdTech; en 3) het bouwen van publieke AI-infrastructuren. Op basis daarvan ontwikkelt RECLaiM-EDU een theoretisch model van digitale autonomie én een praktisch kader dat Europese scholen helpt de regie over technologie in het onderwijs terug te winnen.

Faculteiteit Geowetenschappen

Dr. S. Geilert: Koppeling van terrestrische en mariene milieus en de impact op het mondiale klimaat 

Atmosferisch CO2, en dus het klimaat, op lange tijdschalen wordt bepaald door de balans tussen vulkanisme en silicaatgesteenten oplossing. Mineralen worden door rivieren naar de oceaan getransporteerd en lossen daarop, waardoor kooldioxide wordt opgenomen, maar de snelheid en hoeveelheid zijn nog niet goed bestudeerd.Ik zal experimenten uitvoeren waarbij verschillende oceanische omgevingen worden gesimuleerd om de factoren te identificeren die mineraal oplossing beïnvloeden. Ik zal de resultaten vergelijken met veldstudies in tropische gebieden en nieuwe chemische tracers gebruiken om de snelheid en het elementverloop te kwantificeren. Uiteindelijk, zal ik de impact op de globale CO2-cyclus en dus het klimaat identificeren.

Dr. M. Nussbaum: Dieper doorgronden: Consistente mondiale bodemkaarten voor klimaatoplossingen

Het nemen van bodemmonsters in het veld is een enorme klus, dus we hebben er nooit genoeg. Met deze VIDI kan ik zinvolle manieren ontwikkelen om bodems in kaart te brengen.

Ecosystemen wereldwijd zijn afhankelijk van gezonde bodems om koolstof op te nemen en de groei van planten te ondersteunen. Modellen die de interactie tussen bodem en planten simuleren, hebben gedetailleerde bodemkaarten nodig met informatie over pH, stikstof en klei. Bodemkaarten die met machine learning zijn gemaakt, zijn soms inconsistent omdat op veel locaties bodemmonsters ontbreken. Door kennis over bodems toe te voegen aan de machine learning-toolchain, zal dit VIDI-project een nieuwe generatie wereldwijde bodemkaarten creëren die toekomstige beleidsvorming op het gebied van klimaat ondersteunen.

Faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie

Mr. Dr. A.S.H. Timmer: Voorbij het topje van de ijsberg: structurele discriminatie en Nederlandse gelijkheidswetgeving

In Nederland vindt discriminatie vaak niet alleen openlijk plaats, maar ook verborgen in systemen, regels en beleid. Dit raakt de hele samenleving. De huidige antidiscriminatiewetten richten zich echter vooral op losse gevallen en pakken onderliggende oorzaken onvoldoende aan. Dit onderzoek bestudeert hoe Nederlandse discriminatiewetgeving kan worden verbeterd om structurele discriminatie beter tegen te gaan. De onderzoekers verduidelijken juridische concepten, kijken naar ervaringen uit andere landen, en betrekken nadrukkelijk gemeenschappen die discriminatie ervaren en beleidsmakers. Het resultaat is wetenschappelijk goed onderbouwde en tegelijk concrete suggesties hoe de wetgeving herzien kan worden.

Dr. C.S. Santos: Met meer macht komt ook meer verantwoordelijkheid: het naleven van gegevensbescherming toewijzen aan degenen die daadwerkelijk de controle hebben

AVG houdt momenteel iedereen even verantwoordelijk voor naleving, ongeacht hun werkelijke machtsniveau en invloed op andere actoren. Kleine tot middelgrote uitgevers die tools van derden gebruiken op hun websites of apps, zijn nu volledig verantwoordelijk, al hebben ze minimale controle over deze tools. Ze krijgen forse boetes en zijn ze niet in staat om de wet na te leven of het recht van gebruikers op gegevensbescherming te beschermen. Dit project onderzoekt het niveau van macht dat een entiteit moet hebben om zich te kwalificeren als gegevensbeheerder die naleving van de wet en de bescherming van de rechten van gebruikers garandeert.

Faculteit Sociale Wetenschappen

Dr. A. van Leeuwen: Leraren meer zeggenschap geven of meer macht spelen? Naar effectief en verantwoord datagestuurd onderwijs in het hoger onderwijs

Learning analytics (LA) bieden gedetailleerd inzicht in studieactiviteiten die docenten in het hoger onderwijs kunnen gebruiken in hun onderwijs. Dit roept echter vragen op over machtsverhoudingen: willen docenten LA wel gebruiken, en geeft dit hen niet teveel informatie over studenten? Dit project onderzoekt de complexiteit van dit proces, met aandacht voor hoe de institutionele context bijdraagt aan goede voorbereiding op de inzet van LA, en de impact van LA op de docent-student dynamiek. De antwoorden op deze vragen resulteren in toolkits die instellingen kunnen inzetten op hun weg naar verantwoorde inzet van LA in het hoger onderwijs.

UMC Utrecht

: De ontbrekende schakels: het onthullen van lokale verbindingen in het menselijk brein

Ons brein functioneert dankzij verbindingen tussen hersengebieden. Met MRI kunnen we langeafstand-verbindingen in kaart brengen, maar korte verbindingen – cruciaal voor lokale informatieverwerking – blijven onzichtbaar. Dit project ontwikkelt nieuwe MRI-technieken en modellen om de oppervlakkige witte stof te onderzoeken: een dicht netwerk van korte verbindingen nabij de hersenschors, essentieel voor hersenfunctie. Deze methoden leggen de basis voor beter begrip van hersenwerking en hoe schade aan deze korte verbindingen, zoals bij neurodegeneratie, kan leiden tot cognitieve achteruitgang.

: MRI-TARGET: MR-gebaseerde beeldvorming van weefsel geleidbaarheid en kwantitatieve parameters voor de begeleiding van kanker behandeling

Dit project ontwikkelt een nieuwe MRI-technologie om de elektrische geleidbaarheid van menselijk weefsel te meten. Elektrische geleidbaarheid verschilt tussen gezond weefsel en tumoren en verandert snel tijdens behandelingen, waardoor het een veelbelovend hulpmiddel is voor niet-invasieve kankerdiagnose en het monitoren van de behandeling.

Dit onderzoek ontwikkelt deze technologie voor klinische-MRI bij hersen-, borst- en prostaatkanker, drie van de meest voorkomende soorten kanker wereldwijd. Dit werk zal gepersonaliseerde, effectieve oncologische zorg ondersteunen en de (kosten)efficiëntie verbeteren, terwijl er open-access tools en data worden gecreëerd om ziekenhuizen en onderzoekers te helpen de acceptatie in de klinische praktijk te versnellen.

Prinses Máxima Centrum

: Vette levers fit maken

Een ongezond dieet met veel vet en suiker vormt een bedreiging voor onze lever, die daardoor vet wordt. Vette levers hebben een verminderde leverfunctie. De lever heeft doorgaans een karakteristiek vermogen om te herstellen van schade door een proces van regeneratie waarin nieuwe cellen worden gegenereerd. Dit vermogen wordt echter progressief aangetast bij vette levers naarmate de ziekte zich verder ontwikkelt. In dit project zullen de onderzoekers nieuwe fundamentele inzichten verkrijgen in de onderliggende oorzaken van dit regeneratiedefect. Dit zal het mogelijk maken om nieuwe strategieën te ontwikkelen om de fitheid van vette levers veilig te herstellen.

: Een beter (t)huis: De beenmergomgeving als sleutel tot succesvolle stamceltransplantatie bij kinderen

Stamceltransplantatie is een laatste redmiddel voor kinderen en volwassenen met bloedkanker, rode bloedcelziektes, stofwisselings- en afweerstoornissen. Helaas groeien de getransplanteerde stamcellen bij ongeveer een kwart van de patiënten onvoldoende uit, wat levensbedreigend is. Dit project onderzoekt hoe stamcellen de bloedaanmaak herstellen na transplantatie, en waarom dit soms mislukt. De onderzoekers vermoeden dat schade aan de stamcelomgeving in het beenmerg, veroorzaakt door voorafgaande medicatie, transplantatiefalen veroorzaakt. Met geavanceerde technieken brengen ze de stamcelomgeving bij kinderen na transplantatie in kaart. Door deze omgeving te verbeteren, willen de onderzoekers de uitgroei van stamcellen stimuleren en de overleving en kwaliteit van leven na stamceltransplantatie verhogen.