ľ�ϸ���Ӱ��

In zijn essay ‘Geef geldmakers een klimaatmandaat’ (ondertitel: ‘Waar zijn de centrale bankiers als je ze nodig hebt?’) beschrijft Rens van Tilburg de wisselende rol van centrale banken door de jaren heen. Hij beschouwt deze ontwikkeling in vogelvlucht: van centrale banken die de oorlogen van machthebbers moesten financieren, tot onafhankelijke instellingen die zich beperken tot bewaking van de prijsstabiliteit. Van Tilburg – directeur van het aan de Utrecht ľ�ϸ���Ӱ�� School of Economics verbonden Sustainable Finance Lab – is vooral geïnteresseerd in hun economische ontwikkelingsrol, zoals bij Roosevelt’s New Deal of de wederopbouw na de oorlog. Hij pleit voor een actieve rol van de Europese Centrale Bank in de energietransitie. “Centrale banken hebben inmiddels een rijke geschiedenis in het te hulp schieten van de samenleving.” Onderstaand een samenvatting van het stuk in de Groene Amsterdammer.

Wie de geschiedenis van centrale banken van een afstandje bekijkt, ziet een ontwikkeling waarbij deze de geldschepping aanwenden voor almaar meer publieke doelen. Niet alleen oorlogszuchtige vorsten en bedreigde regeringen hebben hun toevlucht gezocht tot de geldschepping. En centrale bankiers bleken meer dan eens bereid de geldschepping in te zetten om andere publieke doelen na te streven dan behoud van de waarde van de munt. Centrale banken hebben inmiddels een rijke geschiedenis in het te hulp schieten van de samenleving. 

"Wie de geschiedenis van centrale banken van een afstandje bekijkt, ziet een ontwikkeling waarbij deze de geldschepping aanwenden voor almaar meer publieke doelen"

Een belangrijke stap in de uitbreiding van hun takenpakket zetten de centrale bankiers in de negentiende eeuw. Sindsdien waken ze niet alleen over de stabiliteit van de munt, maar over die van het hele financiële systeem. Hun rol als lender of last resort, de geldschieter in laatste instantie, is inmiddels een algemeen geaccepteerde kerntaak van centrale banken, zoals bleek bij het ingrijpen na de val van de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers. De lessen van de negentiende eeuw zijn nog altijd levend en wel, hardwired in het reptielendeel van het centrale bankiersbrein, schrijft Van Tilburg.

De volgende uitbreiding van het takenpakket van de centrale bank kwam na de Eerste Wereldoorlog, toen er veel geld nodig was voor de wederopbouw. Daar kwam in de jaren dertig de wereldwijde economische crisis nog bij. In de VS slaagde president Franklin Roosevelt erin om met hulp van de centrale bank zijn New Deal te financieren. En na de Tweede Wereldoorlog werd de economische ontwikkelingsrol van centrale banken vastgelegd in de mandaten van de centrale banken. De Amerikaanse Fed kreeg naast prijsstabiliteit ook de verantwoordelijkheid voor volledige werkgelegenheid. En in De Nederlandsche Bank-wet van 1948 staat als doel, naast prijsstabiliteit, ook volledige werkgelegenheid en ‘het scheppen van voorwaarden voor economische groei’.

De lessen van de negentiende eeuw zijn nog altijd levend en wel, 'hardwired' in het reptielendeel van het centrale bankiersbrein. Dat is veel minder het geval voor de latere lessen, die van het interbellum en de wederopbouw... die lijken weggewaaid in de anti-overheidswind die in de jaren tachtig opstak

In de jaren tachtig stak echter een anti-overheidswind op (volgens Van Tilburg als reactie op de onbegrepen ‘stagflatie’ van de jaren zeventig) en moest de overheid weer op meer afstand van de centrale bank komen. Een idee dat prima paste in de tijdgeest, treffend verwoord door toenmalig president Ronald Reagan met zijn ‘grap’ dat de negen meest angstaanjagende woorden uit de Engelse taal zijn: ‘I’m from the government and I’m here to help.’ Toen bleek ook dat de lessen uit het interbellum en de wederopbouw, aangaande de essentiële rol van centrale banken in de langdurige opbouw en transformatie van de economie, nog niet zo verankerd zijn in het ‘reptielenbrein’ als de aandacht voor financiële stabiliteit.

"En zo stolde de tijdgeest in de statuten van de ECB, vastgelegd in het EU-verdrag dat in 1992 werd getekend in Maastricht"

Deze tijdgeest – versterkt door de val van de Muur en de ‘overwinning’ van private markten op geleide economieën – stolde in de statuten van de ECB (vastgelegd in 1992). De ECB werd daarmee de enige centrale bank ter wereld wiens statuten ‘monetaire financiering’, het financieren van de overheid door de centrale bank, expliciet verbiedt. Toen de eurocrisis van 2008 alsmaar verder escaleerde, kwam in de eurozone de monetaire steun dan ook later op gang. Datzelfde gold voor de stimulering door de overheden die worstelden met de in het Stabiliteits- en Groeipact vastgelegde begrotingsnormen. Uiteindelijk nam de ECB toch het voortouw, en ging in de woorden van Mario Draghi ‘alles doen wat nodig is om de euro te behouden’.

Aangekomen in onze tijd, schrijft Van Tilburg dat aan het overzichtelijke leven van de centrale bankiers inmiddels een einde is gekomen. De crisis van 2008 putte het rente-instrument uit – de ‘knop’ waarmee ze de geldschepping door private banken kunnen regelen. Daarom zijn centrale bankiers zelf steeds meer geld gaan scheppen, waarmee ze bestaand schuldpapier (obligaties van landen en bedrijven) kochten. Met die zichtbare macht komt ook de roep om verantwoording af te leggen. Want het steunen van de vele ‘fossiel intensieve’ bedrijven die de ECB inmiddels op de balans heeft staan, gaat regelrecht in tegen het streven van de Europese lidstaten om de economie te verduurzamen. Tot de dag van vandaag gaat de bevoordeling van de fossiele bedrijven door. Over de verplichting uit het EU-verdrag om de energietransitie te ondersteunen is in het beleid van de ECB bijna niets te vinden. 

"Over de verplichting uit het EU-verdrag om de energietransitie te ondersteunen is in het beleid van de ECB bijna niets te vinden"

Klimaatverandering is een proces met potentieel grote sociale en politieke gevolgen – het wordt niet voor niets omschreven als ‘threat multiplier’ met betrekking tot voedselzekerheid, conflicten en migratie. Desondanks laten economische voorspellers dit aspect steevast buiten beschouwing, schrijft Van Tilburg. De nationale mobilisatie als voor een oorlog, natuurramp of pandemie komt er daardoor niet. Anders dan in een oorlog is er geen duidelijke vijand in zicht. Volgens hem ligt hier een belangrijke, nieuwe taak voor centrale banken. 

Centrale banken kennen een lange geschiedenis van wereldwijde samenwerking en internationale coördinatie. Zo is de internationale vereniging van centrale bankiers, de Bank for International Settlements, in staat gebleken zoiets ingewikkelds als de kapitaalregels voor banken te harmoniseren. En bij het Network for Greening the Financial System zijn inmiddels meer dan honderd centrale banken en toezichthouders lid van, waaronder de ECB, de People’s Bank of China en de Fed. De mandaten van de centrale bank zijn ook veel gelijksoortiger dan die van regeringen die variëren van politiek uiterst rechts tot links. Klimaat past ook binnen die mandaten, zoals vrijwel alle centrale banken inmiddels hebben vastgesteld.

"De uitweg kan zijn het op mondiale schaal creëren van nieuw geld: de climate coin"

De uitweg kan zijn het op mondiale schaal creëren van nieuw geld. Een door alle centrale banken geaccepteerde klimaatmunt die je krijgt als je aantoonbaar bijdraagt aan een stabiel klimaat. Bijvoorbeeld door een regenwoud te beschermen of door een steenkolenmijn te sluiten. Twee Nederlanders zitten dichtbij dit vuur: DNB-president Klaas Knot is net aangetreden als voorzitter van de mondiale Financial Stability Board, en ECB-bestuurder Frank Elderson is voorzitter van het Network for Greening the Financial System.