De vrees voor het populisme
Het populisme is met een opmars bezig in de Westerse wereld: denk aan democratisch gekozen wereldleiders als Donald Trump, Jair Bolsonaro en Viktor Orbán. Verschillende politicologen vrezen voor het voortbestaan van de democratie. Hoe terecht is die angst en wat houdt de term populisme vandaag de dag eigenlijk precies in? Politiek historicus Prof. Dr. Annelien de Dijn schreef er een essay over in .
Angst
De angst voor het populisme of een dergelijke politieke beweging (de term populisme is pas vrij recent ontstaan) houdt Westerse machthebbers al eeuwenlang in de greep. "In de afgelopen 250 jaar hebben politieke denkers onophoudelijk gewaarschuwd voor charismatische leiders die door hun greep op de massa politieke macht naar zichzelf toe trekken" zegt de Dijn. Van Ceasar tot Napoleon, vele bekende leiders uit de Westerse geschiedenis werden populair en kwamen aan de macht door het volk, ook wel 'de gewone man' genoemd, voor zich te winnen. Mede door de populariteit van populisten als Hitler en Stalin in de jaren dertig, en de vreselijke gevolgen van hun leiderschap, wordt het populisme alom gevreesd. Maar is die angst wel terecht?
De Dijn is daar skeptisch over. "Democratieën, en in het bijzonder geconsolideerde democratieën (dat wil zeggen, democratische regimes die al langer dan 25 jaar bestaan), zijn beter bestand tegen de populistische verleiding dan meestal wordt geargumenteerd." Zo kijkt De Dijn bijvoorbeeld naar Frankrijk, waar de democratie in zijn jongere jaren nog kwetsbaar was voor staatsgrepen van militaire leiders als Napoleon, maar in de jaren daarna een ontzettend sterke democratie is gebleken. Tijdens de hoogtij dagen van de populistische leiders in de jaren dertig blijkt tevens dat niet alleen het volk maar ook conservatieve elites een sleutelrol speelden bij de omverwerping van de democratie.
Een nieuw perspectief
Er is dus genoeg reden om de vrees voor het populisme in twijfel te trekken. Volgens de Dijn zou dit ook kunnen leiden tot een beter zicht op een probleem dat wél steeds groter wordt in het Westen, namelijk de toename van racisme en xenofobie. Door de constante focus op het populisme wordt deze bedreiging vaak vergeten of overschaduwt. De term wordt inmiddels zo vaak gebruikt dat specifiekere benamingen uitblijven, en dat is gevaarlijk. "Woorden zijn belangrijk in het politieke bedrijf – zij sturen ons denken en dus ook ons handelen. Maar het begrip populisme brengt ons vooral op een dwaalspoor," aldus Annelien de Dijn.