“‘Bersiap’ is geen neutrale term”
Remco Raben bij OVT
Vorige week ontstond een grote controverse rondom de nieuwe tentoonstelling Revolusi! Indonesië onafhankelijk van het Rijksmuseum Amsterdam, en in het bijzonder rondom de term ‘Bersiap’. Universitair hoofddocent Geschiedenis van de Internationale Betrekkingen Remco Raben was onlangs te gast bij op NPO Radio 1 om de term en de onenigheid te bespreken.
“Een misverstand”
Bersiap betekent letterlijk ‘wees paraat’ en wordt vaak gebruikt voor de chaotische en zeer gewelddadige maanden vlak na de Tweede Wereldoorlog in, toen nog, Nederlands-Indië. Japan had gecapituleerd en de Indonesische onafhankelijkheid was uitgeroepen. Het Rijksmuseum zou de term ‘Bersiap’ niet in de tentoonstelling willen opnemen en de Indonesische gastcurator Bonnie Triyana noemde de term racistisch. Dit kwam ze te staan op flinke kritiek. Uiteindelijk liet het Rijksmuseum weten dat er sprake was van een “misverstand” en dat het zou gaan om de persoonlijke mening van Triyana.
De Indische ervaring
Raben, zelf bij de tentoonstelling betrokken als adviseur, noemde deze verandering van houding “niet heel sterk”. Toch vindt hij niet dat de term moet worden genegeerd. “Het is een term die vanuit de Indische mensen die het [geweld] hebben meegemaakt, een belangrijke duiding geeft.” Tegelijkertijd zegt hij ook dat de betekenis niet moet worden uitvergroot. “De claim dat het meer zou zijn dan dat, daar heb ik problemen mee.”
“Een racistische term”
Volgens Raben mag de term ‘Bersiap’ dus niet worden gezien als een containerbegrip voor de hele periode. Toch is dat wel wat vaak gebeurt, en dat is racistisch zegt hij. “De term ‘Bersiap’ ontstond in een koloniale context en wordt gebruikt als een soort essentialiserend begrip voor een Nederlandse ervaring”, legt Raben uit. ‘Bersiap’ is dus geen neutrale term, maar een die is ontstaan vanuit Nederlands en Indisch-Nederlands perspectief. “Het is een etnocentrische term, die in koloniale context een hiërarchie aanduidt en die hiërarchie noemen we racisme.”
Historische duiding
Ook in het reageerde Raben op de discussie die rondom de term is losgebarsten. “Het recente debat over de term Bersiap werd een cultuurpolitiek conflict over onze identiteit. Enige historische duiding is op zijn plaats”.