ľ�ϸ���Ӱ��

Denise de Ridder, hoogleraar Psychologie, onderzoekt hoe mensen met kleine aansporingen (nudges) zijn te verleiden tot het maken van een gezonde keuze. Onderzoek dat de Utrechtse wethouder Volksgezondheid Victor Everhardt nauwlettend in de gaten houdt, en mogelijkerwijs inzet ten behoeve van een gezonde stad en gezonde stedelingen. Een gesprek tussen twee alumni.

Als De Ridder het Utrechtse stadskantoor binnenstapt merkt ze op dat de trap van het Jaarbeursplein naar het stadskantoor, met van die lage en brede treden, niet prettig loopt. De Utrechtse wethouder begrijpt wat ze bedoelt. “Het is wel mooi hoor”, haast De Ridder zich te zeggen, “en ik blijf die trap ook nemen. Het is een routine die ik mezelf aanleer: altijd de trap nemen.”

De Ridder en Everhardt kennen elkaar al enige jaren. Ze hebben meermaals om de tafel gezeten om te bekijken hoe mensen zijn aan te sporen gezonder te leven, om ongezond eetgedrag te veranderen. Die gedragsverandering probeert De Ridder onder meer te bewerkstelligen door het gebruik van nudges.

Een goedkeurend knikje

“Met nudgen probeer je mensen een zetje te geven om voor het gezonde te kiezen. In de hoop dat ze er uiteindelijk zo vertrouwd mee raken dat het vanzelfsprekend wordt om die gezonde keuze te maken. We zijn momenteel gestart met een onderzoeksproject in supermarkten. Als klanten in de supermarkt bij het groenteschap aankomen, floept er boven dat schap een beeldscherm aan, waar een persoon op verschijnt die zijn blik op de groenten heeft gericht. Wanneer de klant een groente uit het schap pakt, geeft die persoon op het beeldscherm een goedkeurend knikje. Het klinkt eenvoudig, dat is het ook. Maar het werkt. Mensen vinden het niet belerend of betuttelend. Ze ervaren het zelfs als prettig, ze voelen zich uitgenodigd. Dat is precies wat we willen. De autonomie van mensen respecteren, maar het voor hen vanzelfsprekend maken dat ze voor gezond kiezen.”
 

"Het aanbod aan gezonde voeding op het treinstation is karig. Je loopt er bij wijze van spreken van kaasstengel naar frikandel.”

Samen hebben de wetenschapper en wethouder begin dit jaar geprobeerd de snackende treinreiziger bij Utrecht Centraal Station te verleiden tot het nuttigen van een gezonde snack. “Het aanbod aan gezonde voeding op het treinstation is karig”, constateert De Ridder. “Je loopt er bij wijze van spreken van kaasstengel naar frikandel.”

Om tegenwicht te bieden, mocht de psychologe met haar onderzoeksgroep op het Jaarbeursplein, voor de grote trap met lage treden, een paar maanden lang een food car plaatsen waar reizigers voor 1,75 euro een gezond taartje konden kopen.

Dichter bij het vuur

De Ridder: “Voordat we op het plein gingen staan hebben we mensen natuurlijk een en ander voorgelegd. We kwamen uit op twee gezonde taartjes, een op basis van appel, en een gevuld met ratatouille. Iedereen vond dat een gezond, lekker en betaalbaar tussendoortje. Ook het Jaarbeursplein leek geschikt: even snel iets eten voordat je de trein induikt. Maar uiteindelijk verkochten we heel weinig. De mensen liepen er gewoon aan voorbij.”

“Het was dus toch niet de juiste locatie?” vraagt Everhardt.

.“We zijn nog aan het kijken wat nu precies de reden was, maar dat is inderdaad een voor de hand liggende verklaring. De mensen die de taartjes wel kochten, waren erg tevreden. Misschien moeten we toch nog dichter bij het vuur …”

“In de stationshal?” raadt de wethouder.

“Ik kan niet zomaar het station binnenstappen en zeggen: we gaan hier een winkel openen waar gezonde taartjes te koop zijn. De gemeente gaat niet over die ruimte. Maar natuurlijk kunnen we wel Utrecht Centraal, de NS, uitnodigen voor een gesprek en kijken of ze hiervoor openstaan. Daar zijn wij ook voor: faciliteren, ondersteunen, deuren openkrijgen. We hebben een goed netwerk dat we kunnen gebruiken om dit soort dingen misschien gedaan te krijgen. Kan best een interessant gesprek worden.”

Zelf kiezen

De suggestie om een gesprek aan te gaan met de NS ziet De Ridder wel zitten. Uiteindelijk hoopt de Utrechtse hoogleraar dat de gezonde snack geïntegreerd raakt in het bestaande snackaanbod.

“Dat is de weg die we moeten gaan. Dan heb ik het niet per se over onze gezonde taartjes. Maar het zou goed zijn als er, bijvoorbeeld in zo’n FEBO-kastje, een gezond alternatief voor de frikandel wordt aangeboden. Nee, niet in plaats van: het is helemaal niet de bedoeling om de frikandel te verbieden. Dat vinden mensen niet leuk, want ze willen graag zelf kunnen kiezen. Maar een evenwichtiger aanbod in gezond en ongezond zou, zeker op een plek als een treinstation waar mensen even snel iets eten, wenselijk zijn. Het kan. Kijk maar naar de Vegetarische Slager. Hun producten liggen, nu Unilever het heeft overgenomen, in de supermarkt tussen allerlei vleeswaren.”

“Dezelfde weg heeft alcoholvrij bier afgelegd”, vult Everhardt aan. “Dat aanbod is tegenwoordig gigantisch. In TivoliVredenburg hebben ze alcoholvrij bier vandaag de dag gewoon op de tap. Dat was vijf jaar geleden nog ondenkbaar. Het is simpelweg als alternatief naast de andere bieren gaan bestaan. Niet in plaats van. En ja, er is vraag naar: dat is uiteindelijk voor de ondernemer het belangrijkst. Er moet wel aan verdiend kunnen worden.”

Gezond fast food

De wethouder merkt ook op dat er, om het gedrag te veranderen op het gebied van eten, zeker voor de jeugd nog een andere factor is. “Jongeren verwachten dat iets in korte tijd tot aan de voordeur wordt afgeleverd. Dan is ook weer de vraag: wat is het aanbod van de maaltijdbezorgdiensten? Dat bestaat vaak uit fast food. Die term heeft een negatieve connotatie. Onterecht: er bestaat ook gezonde fast food.”

De Ridder: “Inderdaad. Ik ben voor het idee om mee te liften op de populariteit van fast food. We moeten af van het idee dat fast food alleen maar ongezond kan zijn.”

Everhardt: “Dat is een proces. Het kan even duren voordat er een scootertje door Utrecht rijdt om groentetaartjes bij mensen thuis af te leveren. Maar je ziet toch zeker al verschuivingen. Ik heb een zoon van 17. Nog niet zo lang geleden moest ik hem bijna dwingen om wat gezonder te eten. Alles moet snel snel snel. Dan leert hij een hippe, snelle hap kennen die je tot aan de voordeur kunt laten bezorgen: de poké bowl, een kom gevuld met rauwe vis, rijst en groenten. Hij vindt het fantastisch. Snel, en toch gezond. Nu heb ik dus een 17-jarige zoon die, dankzij het bezorgen van gezonde fast food, thuis regelmatig in de weer is met rijst en zeewier. Als je het mensen zo makkelijk mogelijk maakt om gezond te eten, is het haalbaar om ongezond eetgedrag te veranderen. Daarvan ben ik overtuigd.”

“Ik ook”, geeft De Ridder aan. “We moeten mensen gezonde opties aanbieden zonder te moraliseren. En gezond moet vooral ook lekker zijn zodat het geen moeite kost om de gezonde keuze te maken. Het moet vanzelf gaan. Net als het nemen van de trap naar het stadskantoor.”

Denise de Ridder (1959) is alumna Psychologie. Ze promoveerde in 1991 en elf jaar later werd ze benoemd tot hoogleraar. De Ridder is projectleider van verschillende onderzoeksprojecten op het gebied van zelfregulatie, gedragsverandering en nudging. Ze is directeur van het Self-Regulation Lab en senior redacteur van Health Psychology Review, een vooraanstaand psychologisch tijdschrift. In NRC schrijft ze maandelijks een Gedragscolumn.

Victor Everhardt (1968) is alumnus Rechten en Geschiedenis. Hij werkte onder meer als beleidsmedewerker bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en was enige tijd voorzitter van het Centrum Jeugd aan het Trimbos-instituut. Sinds 2010 is Everhardt, namens D66, wethouder in de gemeente Utrecht. Per 6 november 2019 is hij wethouder in Amsterdam.

Dit interview verscheen in alumnimagazine Illuster.