ľ¹Ï¸£ÀûÓ°ÊÓ

Medio maart richtte de tropische cycloon Idai een enorme ravage aan in Mozambique, Zimbabwe en Malawi, met honderden doden als gevolg. Idai is op zichzelf niet uniek. Mozambique wordt regelmatig getroffen door tropische stormen en ook tropische cyclonen zoals Idai zijn vaker voorgekomen. Fysisch-geograaf Geert Sterk legt uit hoe het kan dat Idai zo’n enorme ramp veroorzaakte.

’Begin maart was er al ruim een week een tropische storm actief boven Zuid-Oost-Afrika, maar die was toen nog relatief mild. Hij bracht alleen veel regen, wat tot lokale overstromingen leidde. Deze storm trok vervolgens naar zee en bleef zo’n zes dagen rondhangen in de Straat van Mozambique.’ Daar ontwikkelde de storm zich tot een tropische cycloon. ‘Het warme zeewater zorgt voor opstijging van vochtige lucht die op grotere hoogte condenseert, wolken vormt en regen veroorzaakt. Bij die condensatie komt energie vrij die er voor zorgt dat er verdere opstijging van lucht plaatsvindt. Daardoor daalt de luchtdruk. Dat zorgt weer voor aanzuiging van nog meer warme vochtige lucht die vervolgens ook weer opstijgt en condenseert. Dan komt er dus nog meer energie vrij waardoor de luchtdruk nog verder daalt.’

Corioliseffect

De windsnelheid neemt toe en het gaat harder regenen. Door de draaiing van de aarde ontstaat daarnaast draaiing van de lucht, wat het corioliseffect wordt genoemd. Dit resulteert in het karakteristieke beeld van een tropische cycloon met gedraaide bewolking rondom het oog, de plek waar de luchtdruk het laagst is. Rondom het oog treden de hoogste windnelheden op. Op satellietbeelden is het oog temidden van de gedraaide bewolking vaak goed zichtbaar.

Vloedgolf

Mozambique is een van de armste landen ter wereld. Bescherming tegen natuurrampen vereisen gigantische investeringen in infrastructuur en die kan het land zich simpelweg niet veroorloven. Daardoor is Mozambique zeer kwetsbaar voor dergelijk natuurgeweld. Idai groeide uit tot een categorie 3 tropische cycloon op een schaal die tot en met categorie 5 loopt. Bij een categorie 3 cycloon kunnen de maximale windsnelheden oplopen tot net boven 200 km per uur. Op 15 maart bereikte Idai  opnieuw land nabij de stad Beira in midden-Mozambique. De hoge windsnelheden, die 175 km per uur bereikten, hadden een verwoestend effect op het land waar bomen omwaaiden en daken van huizen wegwaaiden. ‘Naast de harde wind zijn er nog twee oorzaken voor veel schade en dodelijke slachtoffers. De eerste oorzaak is de opstuwing van zeewater op het land. Een vloedgolf van maximaal zes meter hoogte spoelde over de kustzone bij de monding van de Pungwe rivier nabij Beira en had een verwoestend effect op huizen en infrastructuur. Op het moment dat Idai aan land ging was het bovendien vloed, waardoor er een extra grote vloedgolf kon ontstaan.

Extreme regenval

De andere oorzaak van veel ellende op het land was de grote hoeveelheid regen die uit de traag verplaatsende cycloon viel. ‘De neerslag trof vooral de provincies Manica en Sofala. Op verschillende plekken viel binnen een week tot wel 500 mm regen.’ Dat is zo’n 100 mm meer dan de helft van het jaarlijkse Nederlandse gemiddelde (800 mm). Deze overvloed aan regen leidde tot grote overstromingen. Volgens satellietwaarnemingen van de European Space Agency was een gebied ter groote van 2165 km² overstroomd, vergelijkbaar met het oppervlak van de provincie Zuid-Limburg. ‘Buiten dat honderden dodelijke slachtoffers vielen en grote schade aan huzien en infrastructuur is ook een groot deel van de gewasopbrengsten verloren gegaan. Dit zal onherroepelijk leiden tot voedseltekorten in de komende maanden.’

Niet de eerste keer

Voor zover bekend zijn er zeker negen tropische cyclonen eerder aan land gegaan in Mozambique. De zwaarste was Eline in februari 2000. Deze categorie 4 cycloon resulteerde in circa 700 dodelijke slachtoffers, maakte meer dan 300.000 mensen dakloos en de geschatte totale kosten van de schade bedroeg circa 500 miljoen dollar.